با توجه به تحقیقات انجام شده، چودلی و روتر(۲۰۰۴، ۲۰۰۵ به نقل از اسچرودر) بیان کردند که تقریبا ۷۰% از دلایل درخودماندگی توسط عامل ارث تیین می شود. به عبارتی آن ها گفته اند که درخودماندگی چند ژنی است و بیش از بیست کروموزم را شامل می شود که بیشتر، کروموزم های ۱و ۲و ۴و ۷و ۱۳و ۱۵و ۱۶ درگیرند و اما عامل های محیطی را تاثیر والدین الکلی، تالیدومیک و فشارهای درون رحمی عنوان کرده‌اند.

گیلبرگ^[۵۴]( ۱۹۹۱ به نقل از اسچرودر، ۲۰۱۰) درباره رشد گذرگاه های عصبی یک کودک درخود مانده پیشنهاد می‌کند که دو گذرگاه عصبی رشد سبب شناسی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اولین گذرگاه در زمان بارداری رشد می‌کند( بین هفته ۴ و۸) که شامل ارتباط های مخ، ساقه مغز و مخچه است.گذرگاه دوم، گیجگاهی – پیشانی است که این گذرگاه درنقایص اجتماعی و ارتباطی فرد درخودمانده نقش داشته است.

تشخیص درخودماندگی ۵ ماه زودتر از دیگر اختلالات فراگیر رشد مشخص می شود، ‌به این دلیل که نشانه های درخودماندگی نسبت به دیگر نشانه ها شدیدتر بوده و لذا آسان تر می توان آن را تشخیص داد. تعداد نمونه های استاندارد شده ای که از طریق ابزار شناسایی اختلال طیف درخودماندگی به دست آمده، تقریبا نسبت مرد و زن را ۳ به ۱ دانسته است(ماتسون^[۵۵]، ۲۰۱۱). نشانه های طیف درخودماندگی معمولا در دوران نوزادی و اوایل دوران کودکی آشکارتر می شود( جنسدوتیر، سیموندسن، آنتوسدوتیر، سیگیرداردوتیر، السون^[۵۶]، ۲۰۱۱). انجمن روان پزشکی آمریکا(۲۰۰۰) اولین آسیب مشاهده شده در کودک را قبل از سه سالگی عنوان ‌کرده‌است. والدین گرایش دارند که به نشانه های درخودماندگی در سنین خیلی پایین توجه کنند. اکثر والدین (۲/۷۶%) نگرانی هایی قبل از سه سالگی داشته اند. ۲/۸۳% تصور می‌کردند که فرزندشان نشانه ها را قبل از دو سالگی داشته اند( کیشور و باسو^[۵۷]، ۲۰۱۱ به نقل از ماتسون، ۲۰۱۱).

از سال ۱۹۴۳ تاکنون روش های درمانی متفاوتی همچون روش های زمان چیرگی^[۵۸] (شکست)، داستان های اجتماعی^[۵۹]، روش ارتباطی تبادل تصویر^[۶۰]، روش دالاکتو^[۶۱]، روش یکپارچگی حواس^[۶۲]، دارودرمانی و ویتامین درمانی،هیگاشی^[۶۳] و روش لوواس^[۶۴] و… مورد آزمون قرار گرفته و هرکدام به نحوی در درمان این کودکان مؤثر بوده است، و وجه ای از این اختلال را بهبود بخشیده است. با توجه به پیشرفت علم روان شناسی و حیطه های درمانگری، تکالیف تازه ای ابداع می شود که تجربه و آزمون آن در تأیید یا عدم تأیید کارایی آن ها می‌تواند مؤثر باشد که یکی از این تکالیف بازی درمانی شناختی رفتاری است.

۲-۶- سبب شناسی

عوامل متعددی منجر به درخودماندگی می­ شود که از جمله آن ها ‌می‌توان به عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی، عوامل روانی، عوامل عصب شناختی و عوامل شناختی اشاره کرد.

۲-۶-۱- عوامل ژنتیکی

اکنون بسیاری از محققان معتقدند که درخودماندگی به دلیل تعاملات ژن­های مختلف و ترکیب­های متفاوت آن ها به وجود می ­آید و نوع ترکیب ژن­ها خفیف و یا شدید بودن درخودماندگی را مشخص می­سازد. تحقیقات اخیر احتمال تعامل ۱۰ تا ۱۵ ژن را عامل به ­وجود آمدن درخودماندگی می­دانند. معتبرترین مدارک برای وراثتی بودن درخودمانگی، از بررسی درقلوها و خانواده­ی این افراد به­دست آمده اند. دربررسی دوقلوها، شیوع درخودمانگی در ۶۰ درصد و شیوع طیف درخودماندگی در ۹۰ درصد دوقلوهای همسان دیده می­ شود. در حالی که کمترین میزان بین ۰ تا ۱۰ درصد میان دوفلوهای دو تخمکی دیده می­ شود. بررسی خانواده ­ها نشان می­دهد که ۳ تا ۷ درصد کودکان ازدواج های خانوادگی و ۸ درصد خانواده­هایی که سابقه درخودمانگی در فامیل داشتند، کودکانشان در طیف درخودمانگی قرار می­گرفتند( مش، ۲۰۰۶).

پژوهش های موجود سرنخ­های امیدوارکننده­ای ‌در مورد ژن­های احتمالی درگیر در بروز درخودمانگی به دست داده ­اند. این تحقیقات نشان می­ دهند که مناطقی از کروموزوم­های ۷، ۲، ۴، ۱۵ و ۱۹ احتمالا در ژنتیک درخودماندگی نقش دارند( ساودک، ۲۰۰۷؛ ترجمه رضاعی، ۱۳۸۸).

شواهدی نیز در دست است که نشان می­دهد خانواده­های دارای کودک درخودمانده ممکن است صفات کودکان درخودمانده مانند انزواطلبی یا گرایش به رفتارهای تکراری را داشته باشند( لندریگن^[۶۵]، ۲۰۱۰).

۲-۶-۲- عوامل محیطی

درحال حاضر دانشمندان بر این باورند که هم ژن­ و هم محیط در ارتباط با یکدیگر علت درخودماندگی هستند. ‌بر اساس این نظریه، کسی که مبتلا به درخودماندگی است باید در معرض برخی از ژن­های درخودماندگی و همچنین برخی از عوامل محیطی قرار گرفته باشد. برای مثال یک محیط سمی شامل مسمومیت­هایی و یا ضربه­های شدید در دوران جنینی ‌می‌باشد. ادوین کوک^[۶۶] در دانشگاه شیکاگو معتقد است که محیط قبل از تولد و همجنین عوارض ناشی از هنگام تولد بعد از تولد ممکن است یک عاملی برای رشددرخودماندگی باشد. بر طبق گفته دکتر کوک تعامل پویا بین ژن و محیط می ­تواند یک پایه­ای برای درخودماندگی باشد طبق نظر وی علت اتیسم را ‌می‌توان به دو قسمت تقسیم کرد. علت اول ایدیو پاتیک ‌به این معنی که علت آن ناشناخته است و دوم عامل محیط و ژنتیک و تعامل بین آن ها بیشتر افراد درخودمانده با عامل ایدیو پاتیک این اختلال شناسایی می­ شود(هیدر بانت^[۶۷]، ۲۰۱۰).

در حال حاضر بسیاری از تحقیقات نقش محیط که شامل عفونت­ها، آنی­بیوتیک­ها، واکسن­ها، آلرژی و سموم است را در بروز درخودماندگی دخیل می­دانند. اگه چه عفونت­ها به طور مستقیم باعث درخودماندگی نمی­ شود، ولی درمان این عفونت­ها به وسیله­ آنتی بیوتیک برای از بین بردن بعضی از عفونت­ها باعث تخریب فلور مفید در دستگاه گوارش شده است و این باعث به وجود آمدن نشانه­ های درخودماندگی در بعضی افراد می­ شود(یاپکو^[۶۸]،۲۰۰۳).

بر اساس مطالعات متیل مرکوری که بر روی مواد سمی داشت ‌به این نتیجه رسید که این مواد بر روی مغز انسان به خصوص در دوران جنینی و به خصوص در سه ماه اول خیلی خطرناک است و آسیب جدی را بر روی مغز انسان می­ گذارد. از جمله این مواد ‌می‌توان به سرب، بی فنیل­های پلی کلرینه و جیوها اشاره کرد(لندریگن^[۶۹]، ۲۰۱۰).

به تازگی توجه زیادی به واکسن­ها به عنوان ایجاد کننده­ اختلال در افراد درخودمانده شده است. این مسئله از سال ۱۹۹۰ ناشی می­ شود که یک متخصص گوارش به نام اندرو واکفلد^[۷۰] در لندن بر روی ۱۲ کودک مبتلا به درخودماندگی تحقیقی انجام داد، این کودکان تا ۱۸ ماهگی رشد عادی داشتند پس از دریافت واکسن سه گانه(آبله، اوریون و سرخک) به التهاب روده ای مبتلا شدند و همچنین پس­رفت در توانایی­هایشان نشان دادند و بعد از آن ‌به این کودکان تشخیص درخودمانده داده شد. وی تحقیقات خود را در یک مجله­ی پزشکی چاپ کرد وبعد از آن والدین گزارش­های مشابهی دادند و بحث و تحقیق ‌در مورد این موضوع آغاز شد( یاپکو، ۲۰۰۳).

۲٫ ام اس پیش‌رونده اولیه^[۱۰]

بیماران با این نوع بیماری به‌تدریج و در طول زمان بدون دوره ­های بهبودی وضعیت وخیم­تری را تجربه ‌می‌کنند و هیچ تمایزی بین بهبودی و وخامت نشانگان وجود ندارد (هرندان^[۱۱]، ۲۰۰۳). بیماران با این نوع ام‌اس معمولاً در زمان شروع علائم، بالای ۴۰ سال سن دارند (احمدی آشتیانی و همکاران،۱۳۹۱). این نوع ام‌اس حدود ۱۵ درصد از افراد مبتلا را تحت تأثیر قرار می­دهد. برخلاف ام‌اس عودکننده – بهبود یابنده مردان و زنان به یک اندازه در معرض ابتلا ‌به این نوع ام‌اس هستند (انجمن ام‌اس، ۲۰۰۸).

۳٫ ام اس پیش‌رونده ثانویه

بیش از نیمی از بیماران ام‌اس نوع عودکننده – بهبود یابنده نهایتاًً وارد یک مرحله پیشرفت مداوم به نام ام‌اس پیش‌روندۀ ثانویه می­شوند (احمدی آشتیانی و همکاران،۱۳۹۱). در این نوع نشانگان بیماری به‌تدریج بدتر می­ شود که ممکن است در این نوع ام‌اس، وهله­های عود و یا حداقل بهبودی وجود داشته باشد یا نداشته باشد. (هرندان، ۲۰۰۳). در این نوع ممکن است عودهای ناگهانی بر سیر مداوم تخریبی که مشخصه این نوع ام‌اس است اضافه شود (احمدی آشتیانی و همکاران،۱۳۹۱).

۴٫ ام اس پیش‌رونده- عودکننده^[۱۲]

نوع پیش‌رونده – عودکننده یکی دیگر از انواع این بیماری است که در واقع همان نوع پیش‌رونده اولیه است که در دوره ­های ناگهانی، علائم جدید یا بدتر شدن علائم قبلی به آن اضافه می­ شود. این نوع تقریباً نادر است. بیمارانی که ‌به این نوع ام‌اس دچار می­شوند از ابتدا دچار ضایعات پیشرفته­ای هستند اما در طی آن دچار حملات حاد نیز می­شوند که علائم آن ظاهر شده و بعد از مدتی از بین می­رود. حدود ۶ تا ۱۰ درصد بیماران ‌به این نوع دچار می­شوند (احمدی آشتیانی و همکاران،۱۳۹۱).

۲-۵ فیزیولوژی و علت­شناسی بیماری ام ‌اس

در پیرامون رشته­ های عصبی دستگاه اعصاب مرکزی، ماده مهمی به نام میلین وجود دارد که از سلول­هایی با عنوان الیگودنروسیت تشکیل‌شده است. این سلول­ها چندین بار در اطراف یاخته­های عصبی (آکسون­ها) می­تابند تا یک غلاف محافظتی میلین شکل گیرد. میلین باعث افزایش سرعت انتقال سیگنال­های عصبی در آکسون­ها می­ شود و به حرکت سریع­تر و آسان­تر پیام­های عصبی از مغز به دیگر جاهای بدن کمک می­ کند. میلین در ام‌اس توسط سیستم ایمنی بدن مورد حمله قرار ‌می‌گیرد. ام‌اس یک بیماری خود ایمنی است. این بدان معنا است که دستگاه ایمنی بدن که به‌طورمعمول کارش مبارزه با عفونت­هاست بافت­های خودی را با اجسام خارجی همچون باکتری­ ها اشتباه گرفته و به آن‌ ها حمله می­ کند. در ام‌اس دستگاه ایمنی به پوشش میلین پیرامون رشته­ های عصبی یورش می­برد. این وضع سبب آسیب دیدن میلین شده و بخشی از آن یا همه آن از روی رشته عصبی کنده شده و زخم­هایی به‌جا می­ماند که به آن‌ ها ضایعه، پلاک یا اسکلروز نیز می­گویند. آسیب وارد آمده بر میلین منجر به اختلال حرکت پیام­ها در راستای رشته عصبی می­گردد. ممکن است پیام آهسته یا نامفهوم گردیده یا از یک رشته عصبی به دیگری منتقل شود (اتصالی کند)، یا کلاً رد شود (انجمن ام‌اس، ۲۰۰۸).

علت ام‌اس ناشناخته است، ولی مدارک نشان می­ دهند که این بیماری به طور ژنتیکی در افرادی که بیشتر با عامل­های محیطی مواجه هستند، پیشرفت می­ کند (پارسا و حسینی، ۱۳۹۱).

ام‌اس مستقیماً به ارث نمی­رسد و برخلاف برخی عارضه­ها تنها یک ژن به بروز آن نمی­انجامد. این احتمال وجود دارد که آمیزه­ای از ژن­ها برخی از افراد را برای ابتلا به ام‌اس بیشتر مستعد سازد؛ ولی این ژن­ها در میان همه افراد جمعیت نیز وجود دارد. پس ژن­ها تنها بخشی از ماجرا هستند. ام‌اس در مناطق دور از استوا شایع­تر است. در کشورهایی همچون مالزی و اکوادور ام‌اس تقریباً ناشناخته است؛ ولی در انگلستان، آمریکای شمالی، کانادا و اسکاندیناوی به نسبت شایع­تر است. دلیل این امر مشخص نیست ولی این امکان دارد که یک عامل محیطی که شاید باکتری یا ویروس باشد در این زمینه نقش بازی کند. تاکنون هیچ ویروسی که در ام‌اس تأثیرگذار باشد شناخته‌نشده است. برخی تحقیقات نیز نشان داده ­اند که ویتامین D، که عموماً از طریق قرار گرفتن در معرض نور خورشید حاصل می­ شود، می ­تواند یکی از عوامل باشد (انجمن ام‌اس، ۲۰۰۸).

۲-۶ مدل زیستی- روانی- اجتماعی ام ‌اس

مدل زیستی– روانی– اجتماعی بر این فرض استوار است که عوامل متعددی درکنش متقابل با یکدیگر، بیماری را به وجود آورده و بر واکنش­ها نسبت به آن تأثیر می­گذارند؛ ‌بنابرین‏ مدل زیستی– روانی– اجتماعی اشاره ‌به این دارد که ذهن و بدن در کنار یکدیگر، سلامت و بیماری را تعیین ‌می‌کنند. این مدل بر پایۀ تحلیلی نظام­مند بناشده که مسائل بیمار را در شرایط خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی که از آن‌ ها جدایی‌ناپذیر است، در نظر ‌می‌گیرد (شفعتی و زاهدی، ۱۳۹۱). انگل (۱۹۸۰)، پیشگام مدل زیستی– روانی– اجتماعی بیماری بود. در این مدل فرد به عنوان یک سیستم از عناصر بیولوژیکی، روانی و اجتماعی در نظر گرفته می­ شود. ‌بنابرین‏ در هنگام درمان فرد مبتلا به یک بیماری پزشکی، باید این بیماری در چارچوب روابط پیچیدۀ تجربه ­های جسمی، روانی و اجتماعی هر فرد در نظر گرفته شود (کلانسی^[۱۳] ،۲۰۱۳).

فردی که به بیماری ام‌اس مبتلاست نشانگان مختلف فیزیکی، شناختی و هیجانی را تجربه می­ کند. علاوه بر این، متغیرهای فردی در افراد مبتلا توسط سیستم­ها و دیگر اتفاقات مهم زندگی که بیمار نیز بخشی از آن است تحت تأثیر قرار ‌می‌گیرد. روابط شخصی، محیط فیزیکی و ارتباطی باید در تجربیات کلی سازگاری و زندگی فرد مبتلا به ام‌اس نیز در نظر گرفته شود. سازگاری مثبت در افراد مبتلا به ام‌اس با عواملی مانند پذیرش بیماری، سبک کنار آمدن متمرکز بر مشکل، سطوح بالای خوش‌بینی و اعتمادبه‌نفس بالا با توجه به مدیریت بیماری و زندگی روزمره، دریافت حمایت اجتماعی و روابط مثبت با یک دوست یا خانواده مرتبط است (آرنت و راندولف، ۲۰۰۶؛ دنیسون و همکاران؛ موهر و همکاران؛ پاکنمن، ۲۰۰۶،۱۹۹۹، به نقل از کلانسی). ازاین‌رو، فاکتورهای روانی– اجتماعی می ­توانند تأثیرگذار باشند یا تحت تأثیر پیامدهای فیزیکی یا شناختی مرتبط با بیماری قرار گیرند (کلانسی،۲۰۱۳). ‌بنابرین‏ در نظر گرفتن مؤلفه‌های فیزیولوژیکی، روانی-اجتماعی و همین‌طور شناختی در توانبخشی بیماران مبتلا به اسکلروز متعدد عودکننده – بهبود یابنده بااهمیت است.

۲-۷ مؤلفه­ های شناختی در بیماری ام ‌اس

الف) در سطح همه ی نیروهای مسلمان و آحاد امت اسلامی.

ب) در سطح نیروهای ویژه و «امت خاص» که بدین منظور تربیت می‌شوند.

از این نظر تعجبی ندارد که قرآن کریم از یک سو از همه ی افراد امت اسلامی خواسته می شود تا به صورت فراگیر و خود جوش، امر به معروف و نهی از منکر را به پا دارند:

کنتُم خَیرَ امَّهٍ اخرِجَت للنّاسِ تأمُرونَ بالمعروفِ و تنهونَ عَنِ المُنکَر (آل عمران ۱۱۰)

شما بهترین امتی هستید که از میان مردم پدید آمده، امر به معروف و نهی از منکر می کنید.

و از سوی دیگر انجام این وظیفه را به عهده گروه خاص از مسلمانان قرار می‌دهد:

ولتکن من کم امَّهً یَدعونَ الی الخیرِ و یأمرونَ بالمعروفِ و یَنهونَ عَن المُنکَر (آل عمران ۱۰۴)

باید از شما جماعت و گروهی باشند که دعوت به خیر و امر به معروف و نهی از منکر کنند. (سروش ۱۳۸۶: ۸۰و ۸۰)

مقام معظم رهبری درباره ی امر به معروف و نهی از منکر می فرماید: امر به معروف و نهی از منکر که یکی از ارکان اساسی اسلام و ضامن به پا داشتن همه فرائض اسلامی است باید در جامعه ما احیا شود و هر فردی از آحاد مردم، خود را در گسترش نیکی و صلاح و چیره شدن زشتی و گمراهی و فساد مسئول احساس کند. ما هنوز تا یک جامعه کاملاً اسلامی که ‌نیک‌بختی دنیا و آخرت مردم را به طور کامل تأمین کند و تباهی و کج روی و ظلم و انحطاط را ریشه کن سازد فاصله ی زیادی داریم. این فاصله، باید با همت مردم و تلاش مسئولان طی شود و پیمودن آن با همگانی شدن امر به معروف و نهی از منکر آسان گردد. (بانکی پور فرد ۱۳۸۰: ۱۲۶)

و در جای دیگر می فرماید:

بنده چندی پیش گفتم همه باید امر به معروف و نهی از منکر بکنند. الان هم عرض می کنم که نهی از منکر کنید. این واجب است. امروز امر به معروف و نهی از منکر کنید. هم مسئولیت شرعی و هم مسئولیت انقلابی و سیاسی شما است. امر به معروف هم مثل نماز واجب است. حضرت امیر (ع) در نهج البلاغه می فرماید:

(همه کارهای خوب و جهاد در راه خدا، در مقایسه با امر به معروف و نهی از منکر نیست، مگر همچون آب دهانی که در دریایی ژرف انداخته شود). یعنی امر به معروف و نهی از منکر در مقیاس وسیع و عمومی حتی از جهاد بالاتر است. پایه دین را امر به معروف و نهی از منکر محکم می‌کند. اساس جهاد را امر به معروف و نهی از منکر استوار می‌کند. (همان: ۱۲۷)

ز- شهادت و جهاد در راه خدا:

شهادت در لغت به معنای گواهی به معنای گواهی دادن و گواهی است و شهید معانی متعددی دارد:

«۱- کشته شده در راه خدا که به جهت حضور ملائکه رحمت، یا شهادت خدای متعال و فرشتگان برای او به بهشت، او را شهید گویند. ۲- کسانی که در روز قیامت از آنان بر امتهای گذشته درخواست گواهی و شهادت می شود. ۳- آنکه زنده و حاضر است نزد پروردگار خود. ۴- آنکه مشاهده می‌کند ملکوت و ملکه خدای را و …» (میرعرب، ۱۳۸۴: ۳۳)

استاد شهید مطهری درباره شهادت طلبی می نویسد: «گرایش‌های ایمانی، مذهبی موجب آن است که انسان تلاش هایی علی رغم گرایش های طبیعی فردی انجام دهد. و احیاناً هستی و حیثیت خود را در راه ایمان خویش فدا سازد. این در صورتی میسر است که ایده انسان جنبه تقدس پیدا کند و حاکمت مطلق بر وجود انسان بیابد. تنها نیروی مذهبی است که قادر است به ایده ها تقدس ببخشد و حکم آن ها را در کمال قدرت بر انسان جاری سازد.

گاهی افرادی نه از راه ایده و عقیده مذهبی بلکه تحت فشار عقده ها، کینه توزیها، انتقام گیریها و بالاخره به صورت عکس العمل شدید در برابر احساس فشارها و ستم ها، دست به فداکاری می‌زنند و از جان و مال و همه حیثیات خود می گذرند، همچنان که نظایرش را در گوشه و کنار جهان می بینیم. ولی تفاوت یک امیدهای مذهبی و غیرمذهبی این است که آن جا که پای عقیده مذهبی به بیان می‌آید و به ایده قداست ببخشد، فداکارییها از روی کمال رضایت و به طور طبیعی صورت می‌گیرد. فرق است میان کاری که از روی رضا و ایمان صورت گیرد ، که نوعی انتخاب است، با کاری که تحت تاثیر عقده ها و فشارهای ناراحت کننده درونی صورت می‌گیرد که نوعی انفجار است. ایمان مذهبی پیوندی است دوستانه میان انسان و جهان و به عبارت دیگر نوعی هماهنگی است میان انسان و آرمان‌های کلی جهان اما ایمان و آمانهای غیرمذهبی، نوعی دیگر از جهان و ساختن جهانی برای خود است. که به هیچ وجه، از جهان بیرون حمایت نمی شود. (همان: ۳۵)

حجه الاسلام قرائتی به استناد آیه :

ولا تحسبن الذین قتلوا فی سبیل الله امواتاً بل احیاءٌ عند ربهم یُرزقون. (آل عمران، ۱۶۹)

و هرگز گما ن مبرید آن ها که در راه خدا کشته شده اند مردگانند، بلکه آن ها زندگانی هستند که نزد پروردگارشان روزی داده شده اند.

ما بر مبنای قران که شهیدان را زنده می‌داند، به شهدای راه اسلام و بخصوص شهدای کربلا سلام کرده با آنان حرف زده و توسل می جوییم.

در روایات آمده است که شهید هفت ویژگی اعطایی از جانب خدا دارد:

۱- اولین قطره خونش موجب آمرزش گناهانش می‌گردد. ۲- سر در دامن حورالعین می نهد. ۳- به لباسهای بهشتی آراسته می‌گردد. ۴- معطر به خوشبوترین عطرها می شود. ۵- جایگاه خود را در بهشت مشاهده می‌کند. ۶- اجازه سیرو گردش در تمام بهشت به او داده می شود. ۷- پرده ها کنار رفته و به وجه خدا نظاره می‌کند. (قرائتی، ۱۳۹۰: ۸-۲۷)

مقام معظم رهبری نیز در رابطه شهادت و جهاد در راه خدا می فرماید:

هدف از تعلیم و تربیت در رژیم گذشته بار آوردن افراد برای کسب مقام و پول بود ولی هدف شما امروز شهادت و جهاد در راه خدا است و این امر، به دلیل تحصیل در محیط اسلامی و انقلابی است. (بانکی پورفرد،۱۳۸۰: ۱۲۸)

پس ما می بینیم کسانی که پا به عرضه شهادت و جهاد در راه خدا می‌گذارند بدرستی تربیت یافتگان تعالیم عالیه اسلام هستند و به نوعی تعلیم و تربیت شکلی جهادی دارد. مقام معظم رهبری در این رابطه در دیدار با جمعی از برادران مراکز تربیت معلم و انجمن های اسلامی می فرماید:

شما کار بسیار شایسته ای انجام داده اید که قلم و دانش و تعلیم و تحصیل را با جهاد ومبارزه و پیکار در هم آمیختید. این همان شکل درست ورود به صحنه های اجتماعی، در بینش عمیق اسلامی است. (همان: ۱۲۸)

و در جای دیگر می فرماید:

شهادت یکی از مفاهیمی است که فقط در ادیان معنا می‌دهد، هر چند در همه ملتها و کشورها، اگر کسی در راه ‌هدف‌های‌ ملی کشته شود، به او شهید می‌گویند و همه کشورهایی که امروز نام و آوازه ای دارند و تاریخی پشت ‌سر آن‌ها کسانی را که به عنوان شهید در میان خودشان می شناسد به آن ها افتخار می‌کنند و یاد آن ها را گرامی می دارند و این ها کسانی هستند که در برهه ای از تاریخ آن کشور و ملت، در راه ‌هدف‌های‌ ملی یا حفظ استقلال ملی، جنگ کردند و کشته شدند اما در حقیقت نام و معنای شهید در جایی صادق می‌باشد که دین موجود است.

وجدان کاری رفتاری است که فراتر از الزامات تعیین شده به وسیله سازمان در محیط کاری ‌می‌باشد (همانند کار در بعد از ساعت اداری برای سود رساندن به سازمان). ارگان همچنین معتقد است افرادی که دارای رفتار شهروندی مترقی هستند در بدترین شرایط و حتی در حالت بیماری و ناتوانی هم به کار ادامه می­ دهند.

نوع­دوستی به رفتارهای مفید و سودبخشی از قبیل ایجاد صمیمیت، همدلی و دلسوزی میان همکاران اشاره دارد که به­ طور مستقیم و یا غیرمستقیم به کارکنانی که دارای مشکلات کاری هستند کمک می­ کند. برخی صاحب نظران نوع دوستی و وظیفه­ شناسی را در یک طبقه قرار می­ دهند و آن ها را «رفتارهای کمکی» تلقی ‌می‌کنند.

جوانمردی و نزاکت مؤلفه ­هایی هستند که بیانگر اجتناب از وارد نمودن خسارت به سازمان می­باشند. جوانمردی عبارت است از تمایل به شکیبایی در مقابل مزاحمت­های اجتناب­ناپذیر و اجحاف­های کاری بدون این که گله و شکایتی صورت گیرد. درحالی­که نزاکت درباره اندیشیدن به­این است که چطور اقدامات فرد بر دیگران تأثیر می­ گذارد. (مستبصری و نجابی ،۱۳۸۷؛ رضایی کلید بری و باقر سلیمی ،۱۳۸۷؛ اسلامی،۱۳۸۷)

ارگان اشاره می­ کند که هر ۴ بعد رفتار شهروندی ممکن است همزمان ظهور پیدا نکند­، مثلا ممکن است افرادی که تصور می­ شود دارای بعد وجدان کاری هستند، همیشه نوع دوست و فداکار نباشند. یا این­که برخی از این ابعاد، مانند نوع­دوستی و وجدان­ کاری تاکتیکی برای تحت فشار قرار دادن مدیران سازمان باشد. یعنی کارکنان سعی ‌می‌کنند با انجام این اعمال بر روند تصمیم ­گیری مدیران سازمان برای ارتقاء و یا اعطای پاداش به آن ها، تأثیر گذارند. در این حالت کارکنان سازمان از «سرباز خوب» بودن به «هنرپیشه خوب» برای سازمان تبدیل می­شوند. (مستبصری و نجابی ،۱۳۸۷؛ رضایی کلید بری و باقر سلیمی ،۱۳۸۷؛ اسلامی،۱۳۸۷)

۲-۳-۲- ویژگی­های کلیدی رفتار شهروندی

• • نوعی رفتار است فراتر از آنچه برای کارکنان سازمان به طور رسمی تشریح گردیده است

• • رفتاری است که به صورت اختیاری و بر اساس علایق فردی ‌می‌باشد

• • رفتاری است که به طور مستقیم پاداشی به دنبال ندارد و یا از طریق ساختار رسمی سازمانی مورد قدردانی قرار نمی­گیرد

• • رفتاری است که برای عملکرد سازمان و موفقیت عملیات سازمان خیلی مهم است. (مستبصری و نجابی ،۱۳۸۷؛ رضایی کلید بری و باقر سلیمی ،۱۳۸۷؛ اسلامی،۱۳۸۷ )

• تحقیقات صورت گرفته در زمینه رفتارهای شهروندی سازمانی عمدتاًً بر سه نوع می­باشند : گروهی از تحقیقات بر پیش‌بینی عوامل ایجاد کننده رفتارهای شهروندی سازمانی متمرکز بوده ­اند.

در این زمینه عواملی از قبیل رضایت شغلی، تعهد سازمانی، هویت سازمانی، عدالت سازمانی، اعتماد، انواع رهبری، رابطه رهبر و پیرو به عنوان عوامل ایجادکننده رفتارهای شهروندی سازمانی مطرح شده است. (مستبصری و نجابی ،۱۳۸۷؛ رضایی کلید بری و باقر سلیمی ،۱۳۸۷؛ اسلامی،۱۳۸۷ )

ازسوی دیگر، برخی تحقیقات بر پیامدهای رفتارهای شهروندی سازمانی متمرکز بوده ­اند، در این زمینه عواملی از قبیل عملکرد سازمان، اثربخشی سازمانی، موفقیت سازمانی، رضایت مشتری، وفاداری مشتری و سرمایه اجتماعی مطرح شده است. (اسلامی،۱۳۸۷ )

گروهی از تحقیقات نیز منحصراًً برروی مفهوم رفتارهای شهروندی سازمانی متمرکز بوده ­اند و تلاش کرده ­اند تعریف جدیدی از آن داشته باشند، ابعاد آن را مشخص کنند و یا با کمک روش تحلیل عاملی مقیاس­های استانداردی برای سنجش این مفهوم ایجاد کنند­. (مستبصری و نجابی ،۱۳۸۷؛ رضایی کلید بری و باقر سلیمی ،۱۳۸۷؛ اسلامی،۱۳۸۷)

۲-۳-۳- عوامل تأثیرگذار بر رفتار شهروندی سازمانی

بررسی­ های فراتحلیلی درخصوص ارتباط بین رفتار شهروندی سازمانی و عوامل اثرگذار برآن نشان دهنده تأکید بر ۴ دسته عوامل زیر بوده است:

1. 1. ویژگی­های فردی کارکنان

1. 1. ویژگی­های شغلی

1. 1. ویژگی­های سازمانی

1. رفتارهای رهبری

تحقیقات اولیه صورت گرفته توسط ارگان و همکاران عمدتاًً برنگرش­های کارکنان و گرایش­ها و رفتار حمایتی رهبر متمرکز بوده است. پادساکف و همکاران، قلمرو رفتارهای رهبری را به انواع مختلف رفتارهای رهبری، تعاملی و تحولی گسترش داده ­اند. اثرات ویژگی­های شغلی و سازمانی عمدتاًً در تئوری­های مربوط به جایگزین­های رهبری مطرح شده که توسط صاحب­نظران مختلف مورد مطالعه قرار گرفته است.

پژوهش­های اولیه دربرگیرنده ویژگی­های فردی بر دو محور اصلی رضایت کارکنان و تأیید حالت روحی مثبت کارکنان متمرکز است. اورگان و ریان عامل کلی مؤثر بر روحیه را تعهد سازمانی، درک از عدالت و درک از رفتار حمایتی رهبری تلقی ‌می‌کنند و سایر تحقیقات نشانگر ارتباط معنادار آن ها از رفتار شهروندی سازمانی است(البته شدت این همبستگی ها متفاوت بوده است) که بیانگر اهمیت این متغیرها در تعیین رفتار شهروندی سازمانی ‌می‌باشد(مستبصری و نجابی ،۱۳۸۷؛ رضایی کلید بری و باقر سلیمی ،۱۳۸۷؛ اسلامی،۱۳۸۷ )

عامل دیگر در فهم رفتار شهروندی سازمانی، تأثیر حالت روحی مثبت فرد ‌می‌باشد. در دهه گذشته بحث­های زیادی ‌در مورد برتری شناخت بر عاطفه در تعیین رفتار شهروندی سازمانی صورت گرفته است.

درحالی پودساکوف و همکاران و دیگران تأثیر متغیرهای خاص شخصیتی و مزاجی را بر ابعاد مختلف رفتار شهروندی سازمانی مورد انتقاد قرار داده، یافته ­های جورج پیشنهاد می­ کند که پژوهش­های قبلی که به بررسی این متغیرهای روحی و مزاجی پرداخته­اند می ­توانند به جای اثرات حالت مزاجی برروی اثرات ویژگی صفتی تمرکز نمایند. لازم به ذکر است که اثرات حالتی عموماً به توصیف چگونگی احساس فرد در نقطه خاصی از زمان می ­پردازد در حالی­که اثرات ویژگی صفتی عموماً منعکس­کننده تفاوت­های پدیدار فرد درطول زمان ‌می‌باشد.

علاوه­بر این جورج بیان نمود که بین حالت روحی مثبت در کار و تمایل کارکنان برای کمک کردن به دیگران( بعد نوع­دوستی رفتار شهروندی سازمانی) رابطه معنی­دار وجود دارد ‌بنابرین‏ عاطفه (احساسات ) نقش مهمی در رفتار شهروندی سازمانی هم صدق می­ کند با این­وجود، هیچ­یک از این مطالعات به بررسی میزان تأثیر حالت روحی مثبت بر تفسیر کلی این سازه نپرداخته است.

پژوهش­های انجام گرفته در روانشناسی اجتماعی نشان می­دهد: که افرادی که احساس ‌می‌کنند کفایت بیشتری دارند، در اغلب موارد تمایل بیشتری نیز به کمک دارند. علاوه براین میدلاسکی گزارش داده است که کفایت ممکن است یکی از عوامل انگیزشی­ای باشد که افراد را برای کمک به دیگران تحت تأثیر قرار می­دهد. ‌بنابرین‏ افرادی که به دیگر افراد کمک کنند، درازای کمکی که فرد کمک­کننده ارائه می­دهد، کمک­کننده احساس رضایت درونی بیشتر و یا شادی حاصل از انجام یک کار خوب را دریافت می­ کند. به طور مشابه درک کارکنان از کفایت خود در کار می ­تواند به عنوان تمایل به کمک در محیط کار تفسیر شود زیرا فرد تسلط بیشتری بر کار خود دارد.

در کانال سوم دو واسطه به شکل عمده فروش و خرده فروش وجود دارند. این روش غالباً مورد استفاده تولیدکنندگان موادغذایی، دارویی و سایر کالاهای مشابه قرار می‌گیرد. در کانال چهارم عاملی به نام دلال افزوده می شود نقش دلال در این بین آن است که کالا را از عمده فروش یا تولید کننده خریده و به خرده فروشان تحویل نماید. هر چه تعداد واسطه ها بیشتر باشد کنترل تولید کننده بر آن ها ‌مشکل‌تر خواهد بود.

در کانال پنجم توزیع کنندگان کالا را از تولید کننده به خرده فروشان یا عمده فروشانمی­رسانند.

کانال‌های توزیع کالاهای صنعتی: شکل ۲-۱۲ کانال‌های توزیع صنعتی را نشان می‌دهد

تولید کننده

مشتریان صنعتی

شکل ۲-۱۲ : کانال‌های توزیع بازار صنعتی ( عبدالوند ، ۱۳۸۴، ۲۴ )

ج – کانال‌های توزیع در بخش خدمات: کانال‌های توزیع فقط به توزیع کالاهای فیزیکی محدود نمی شود، بلکه در زمینه توزیع خدمات نیز نقش بسزایی دارند. این خدمات باید توسط تولید کنندگان به دست مصرف کنندگان برسد. واسطه ها در رساندن آن نقش مهمی ایفا می‌کنند . ارائه خدماتی نظیر بیمه، خدمات آموزشی، بهداشتی، حمل و نقل و غیره از طریق واسطه ها انجام می شود توزیع خدمات به دو طریق صورت می‌گیرد. ( ۲-۱۳)

تولید کننده

تولید کننده

مصرف کننده طریقه اول

مصرف کننده کارگزار طریقه دوم

شکل ۲-۱۳ : کانال‌های توزیع بخش خدمات

در طریقه اول، خدمات بدون واسطه مستقیماً به مصرف کننده ارائه می‌گردد. مانند آرایشگاهها و تعمیرگاههای اتومبیل و غیره. در بخش دوم خدمات از طریق یک کارگزار به مصرف کننده ارائه می شود. مانند امور تبلیغاتی، بیمه و امور تحقیقاتی. کارگزاران همان نقش واسطه را ایفا می‌کنند.

۲-۱-۵ : واسطه های بازاریابی :

واسطه های بازاریابی^[۲۰] تشکیل دهنده کانال‌های توزیع، برای از بین بردن فاصله بین تولید کننده و مصرف کننده نهایی هستند. واسطه ها تعداد مراودات بین خریدار و فروشنده را تا حد ممکن کاهش می‌دهند. واسطه ها نماینده تولید کنندگان در بازار به حساب می‌آیند که به علت ارتباطات دائمی و چهره به چهره مشتریان و خریداران، کلیه اطلاعات را درباره محصول و نیز واکنش مشتریان نسبت به محصولات رقبا را کسب کرده و به تولید کننده و مصرف کننده نهایی بدون وجود آن ها امکان پذیر نیست.

بعضی ها معتقدند که واسطه ها با کارهای تکراری و غیر ضروری باعث بالا رفتن قیمت‌ها می‌شوند ولی این ها کاملاً در اشتباهند، چرا که واسطه ها ارزانتر از تولید کننده و مصرف کننده نهایی، وظیفه توزیع را انجام می‌دهند. (روستا و همکاران، ۱۳۷۹ : ۲۸۹).

۲-۱-۵ -۱: چرا از واسطه ها استفاده می‌کنیم؟

ارتباط بین تولید کننده و مصرف کنندگان به شکل زیر است:

1. 1. تولید کنندگان می‌توانند به طور مستقیم به مصرف کنندگان محصولات و خدمات خود مراجعه کنند.

1. 1. مصرف کنندگان می‌توانند به سمت تولیدکنندگان بروند.

1. واسطه ها می‌توانند با فعالیت‌های خود بین تولید کننده و مصرف کننده ارتباط برقرار کنند.

در سیستم بازاریابی هر سه روش وجود دارد. ( منبع پیشین ، ۲۸۸ )

حال اینکه چرا تولید کنندگان انجام بعضی از امور مربوط به فروش کالاهای خود را به واسطه های توزیع واگذار می‌کنند، در پاسخ باید گفت که انجام این کار مزایای چندی برای تولیدکنندگان در بر دارد.

این مزایا به قرار زیرند :

1. بسیاری از تولید کنندگان توانایی مالی لازم برای بازاریابی مستقیم ندارند. گاهی برای دستیابی به صرفه جویی ها ناشی از توزیع کلان، بسیاری از تولید کنندگان برای بازاریابی مستقیم باید واسطه گی کالای دیگر تولید کنندگان را به عهده گیرند. مثلاً شرکت ریگلی^[۲۱]باید آدامس های خود را همراه بسیاری از کالاهای کوچک دیگر بفروشد، تا اینکه سرانجام همه آن ها سر از داروخانه ها یا فروشگاه های عرضه کننده مواد غذایی در آورند.

کاتلر معتقد است که: حتی اگر بعضی از تولید کنندگان ، امکانات مالی لازم برای داشتن کانال‌های توزیع مستقل را نیز داشته باشند، در صورتی که این امکانات مالی را در حرفه اصلی خود سرمایه گذاری کنند، احتمال دارد بازده سرمایه گذاری بیشتری عایدشان شود.

گاهی دلالها یا توزیع کنندگان محصولاتی را خریداری می‌کنند، آن ها هنگام فروش مجدد کالاها اعتباراتی را برای مشتریان در نظر می گیرند. ‌بنابرین‏ آن ها به تولید کنندگان کمک می‌کنند تا از عهده مسائل مالی فرایند بازاریابی برآیند.

1. استفاده از واسطه ها به میزان قابل توجهی از حجم کار می کاهد و این خود بهره وری در امر رساندن کالا به بازارهای هدف را افزایش می‌دهد. ( شکل ۲-۱۶)

تولید کننده

مشتری

مشتری

تولید کننده

تولید کننده

مشتری

واسطه

مشتری

تولید کننده

مشتری

تولید کننده

تولید کننده

مشتری

شکل ۲-۱۴ : صرفه جوییهای ناشی از استفاده از واسطه های توزیع

در اینجا واسطه باعث شده است حجم کاری که لازم است توسط تولید کنندگان و مصرف کنندگان انجام گیرد، به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.

1. 1. واسطه ها وظیفه ارائه اطلاعات به مشتریان و تولیدکنندگان را بر عهده دارد همچنین واسطه ها با مشتریان موجود یا مشتریان بالقوه تماس برقرار می‌کنند، به ارتقاء کالا می پردازند مذاکره می‌کنند و سفارشات را صورت می‌دهند.

1. 1. زمانی که واسطه ها یک محصول را می خرند انبار می‌کنند و سپس می فروشند، با این ریسک مواجه هستند که ممکن است محصول خراب شود و یا دیگر مورد نیاز مصرف کنندگان نباشد.

1. در کانال توزیع وظیفه واسطه کالا این است که کالاهای تولید کنندگان بسیاری را در مقیاس زیاد خریداری کنند و سپس آن ها را در مقادیری کم اما با تنوعی که مورد نیاز مصرف کنندگان است، عرضه نماید. ‌بنابرین‏ واسطه ها ی توزیع در ایجاد هماهنگی میان عرضه و تقاضا نقش مهمی بر عهده دارند.

در بازاریابی شاید بتوان واسطه ها را حذف کرد اما وظائف واسطه گری حذف شدنی نیست این وظایف را می توان از گروهی به گروه دیگر انتقال داد تا اثر بخشی به وجود آید. اما که باید آن را بر عهده بگیرند ممکن است در بین تولید کنندگان یا حتی مشتریان باشند ، در حالی که واسطه ها ارزانتر از تولید کننده یا مصرف کننده نهایی وظیفه توزیع را انجام می‌دهند. همان طوری که در شکل ۲-۱۵ نشان داده است، واسطه، کارگزار خرید برای مشتریان و کارشناس فروش برای تولیدکنندگان است (ونوس و همکاران، ۱۳۷۹، ۲۸۹).

کارگزار خرید برای مشتریان کارشناس فروش برای تولید کنندگان

فراهم کردن اطلاعات بازار

تفسیر خواسته های مشتریان

ترفیع محصولات تولید کنندگان

طبقه بندی و درجه بندی محصولات

انبار کردن محصولات

مذاکره با مشتریان

تهیه منابع مالی

مشارکت در مخاطرات

پیش‌بینی خواسته ها

تقسیم کردن مقادیر بزرگ یک محصول

ذخیره کردن

نقل و انتقال محصولات

طبقه بندی و جور کردن

تهیه منابع مالی

قابل دسترس کردن محصول

ضمانت کردن محصولات

مشارکت در مخاطرات

شکل ۲- ۱۵: واسطه ، کارگزار برای مشتری و کارشناس فروش برای تولید کننده