فرد
مدرسه سلامتی خانه
جامعه
شکل۲-۶ ارتباط فرد، مدرسه، خانه، جامعه و سلامتی
۲-۹- طیف سلامت – بیماری
برای عامه مردم، سالم بودن ممکن است فقط به معنی بیمار نبودن باشد. سلامتی یک ایده انتزاعی است و وقتی افراد در مورد بیماری یا مشکلات بهداشتی فکر می‌کنند، ملاحظات منفی را در بر دارد. شاید دو شیوه دیگر وجود داشته باشد که از طریق آن عموم مردم در مورد سلامتی فکر می‌کنند. اولی در عباراتی همچون «قوی کردن بنیه» و داشتن «مقاومت» در برابر عفونت منعکس می شود. این دلالت بر آن دارد که سلامتی، مفهوم قدرت و تنومندی و داشتن نیروهای ذخیره ای که برای جنگ یا بیماری و کنار آمدن با استرس و خستگی فراخوانده شوند را در بر دارد.
ثانیاًً، افراد در مورد «بی رنگ رو» بودن یا «پکر بودن» یا بر عکس در «وضعیت خوب» بسر بردن صحبت می‌کنند. با این شیوه سلامتی ممکن است به طور نزدیکی با خُلق ها و احساسات و احساس توازن و تعادل مرتبط باشد. آنچه به عنوان استانداردهای «سالم» بودن در نظر گرفته می‌شوند نیز متغیر است. یک سیگاری ممکن است سرفه صبحگاهی اش را به عنوان علامت بیماری گزارش نکند، البته چون برای او، این حالت «طبیعی» است. مردم سلامتی شان را به طور ذهنی ارزیابی می‌کنند و این یکی از دلایلی است که چرا تلاش ها برای اندازه گیری سلامتی (برخلاف اندازه گیری بیماری) مخصوصاً مشکل است.
برای متخصصین در حوزه بهداشت، «سلامتی» ممکن است به طور عینی تری به عنوان رهائی از بیماری دارای تعریف پزشکی در نظر گرفته شود. اما ممکن است، دنیایی از اختلاف بین دیدگاه یک متخصص و یک فرد غیر متخصص (عامی) در مورد آنچه به عنوان بیماری یا ناتوانی محسوب می شود وجود داشته باشد (اولس و سیمنت، ترجمه شیدفر، ۱۳۷۶: ۲۴- ۲۳).
بسیاریی از مردم معتقدند که : «وزن زیاد یا چاقی مفرط بهداشتی نیست». درباره فردی که احساس خوبی دارد، ولی ریه هایش در اثر کشیدن سیگار آسیب دیده یا شریانهایش به دلیل خوردن غذا های پر چرب مسدود شده است چه می توان گفت؟ آیا اینگونه افراد با این علائم سالمند؟ شاید بسیاری از مردم بگویند که آنان «بیمار» نیستند– آنان فقط از سلامت کامل بی بهره اند. این بدان معنا است که سلامت و بیماری دو مفهوم کاملاً جدا از هم نیستند– بلکه بهم مربوطند. سلامت و بیماری درجاتی دارند. جامعه شناس پزشکی، آرون آنتونوفسکی[۹۰] (۱۹۸۷-۱۹۷۹) این مفاهیم را در دو نقطه انتهایی طیفی قرار داده، شکل ۲-۷ نشان دهنده طیف سلامت و بیماری است. در یک سوی این طیف، مرگ و دیگر سوی آن، سلامت کامل قرار دارد.
مرگ
سلامت کامل
→ افزایش سلامت ―
― افزایش بیماری ←
علائم و شیوه علائم و شیوه علائم علایم بیشتر علائم و ناتوانایی های عمده
زندگی بسیار سالم زندگی سالم متوسط از حد متوسط ناتوانی مختصر ناشی از بیماری
وضعیت سلامت خنثی
شکل ۲-۷، طیف سلامت و بیماری نشان دهنده وضعیت های گوناگون سلامت است. شکل در مرکز (سطح خنثی ) آغاز می شود هر چه به سمت چپ می رود سلامت فرد به تدریج رو به نقصان می‌گذارد و هر چه به سمت راست می رود رو به افزایش می‌گذارد، در وسط شکل، خصوصیات وضعیت های مختلف سلامت بر اساس وضع جسمانی فرد– یعنی علایمی مانند فشار خون، علایم ناتوانی و شیوه زندگی او مانند میزان ورزش های منظم، مصرف کلسترول و کشیدن سیگار – مشخص شده است. درمان پزشکی معمولاً از مرکز شکل به طرف چپ آغاز می‌گردد و این روند با بدتر شدن وضع جسمانی بیشتر می شود. درمان پزشکی می‌تواند وضع سلامت فرد را به سوی خط مبنا سوق دهد اما شیوه زندگی سالم نیز می‌تواند کمکی مؤثر نماید سلامت بیشتر (فراتر از حد متوسط) به سوی بهبود بخشیدن به شیوه زندگی به دست می‌آید (سارافینو، ترجمه احمدی ابهری و همکاران، ۱۳۸۴: ۳۵-۳۴).
تحقیقات نشان می‌دهد در بسیاری از نقاط دنیا، برنامه های آموزش بهداشت که فقط به کلاس درس محدود می شود، تأثیر اندکی بر سطح کلی بهداشت جامعه دارد. معلمین باید به ورای مدرسه فکر کنند، به کارکنان بهداشتی، والدین، رهبران جامعه و به واحد های ارائه دهنده خدمات اجتماعی. در این موقع است که این ارتباط شکل گرفته و پیام‌های بهداشتی که توسط بچه ها در مدرسه یادگرفته شده اند، در جوامع وسیع تری مورد تأکید قرار گرفته و لذا می توان منتظر بهبود واقعی در سلامت مردم بود (یانگ و درستن، ترجمه پارسی نیا، ۱۳۷۳: ۱۴و۱۲).
حیدری، اهداف بهداشتی را که برای به دست آوردن و نگهداشتن سلامتی ضروری هستند شامل ۴ اصل زیر می‌داند:
۱- پیشرفت بهداشت: یعنی نمو سلامتی فکری و جسمی. برای اینکار مطالعاتی را درباره میزان تحمل اشخاص در برابر ناملایمات انجام داده است.
در رابطه با بهداشت جسمی، اولین مرحله بررسی غذایی می‌باشد. متخصصین تغذیه مردم را به منابع اصلی آن آشنا ساخته و یاد می‌دهند که غذای کامل برای رشد و نمو بدن و ترمیم بافت ها ضروری می‌باشند.
۲- پیشگیری از امراض: آنطور که مسلم است پیشرفت بهداشت، قسمتی از امراضِ ناشی از بد غذایی را کم می‌کند و آموزش های بهداشتی امراض مسری را به مقوله قابل ملاحظه ای کم می نمایند.
۳- تشخیص و معالجه امراض: هر چند که با پیشرفت بهداشت بیماری کمتر می شود ولی در هر صورت امراض همیشه دامن گیر مردم می‌باشند، پس تشخیص و معالجه آنان ضروری است.
۴- نوتوانی: عبارت است از کمک کردن به بیمار ضعیف از نظر فیزیکی – روانی و اجتماعی که از دوره بیماری شروع شده و تا زمانی ادامه دارد که بیمار بتواند به زندگی عادی خود حتی الامکان ادامه دهد ( حیدری، ۱۳۸۴: ۷).
۲-۱۰- اهمیت برنامه ریزی در بهداشت
بر اثر ترقیات و پیشرفت های سریع و غیر قابل انتظاری که در بیشتر قلمروهای دانش نصیب انسان شده است حجم اطلاعات و دانسته های بشر امروزی به طور سرسام آوری افزایش یافته است (پروند، ۱۳۸۵: ۶۵).
تایلر معتقد است که با توسعه روز افزون و پیشرفت علوم عملاً امکان انتقال کلیه معلومات و معرفت های بشری را از طریق مؤسسات و الگوهای پیچیده دانش و تعاملات از طریق ابزارهای رسمی و غیر رسمی انتقال فرهنگی و آموزشی از بین برده است (تایلر. رالف، ترجمه تقی پور ظهیر، ۱۳۸۵: ۲۷).
این گستره وسیع از دانش در مورد همه عوامل از جمله عواملی که بر سلامتی یا بیماری تأثیر می‌گذارند نیز وجود دارد، با دانشی که توان بالقوه برای تحت تأثیر قرار دادن سلامتی هر موجود زنده را دارا است، مردم یک حق اساسی انسانی برای دانش بهداشتی دارند. همچنان که آن ها برای رأی دادن و حمایت از قانون دارای حقوقی هستند. ارائه دانش بهداشتی به مردم بخشی اساسی از آموزش بهداشت است.
در اکثر موارد، مردم نیز مایل هستند این دانش بهداشتی را دارا باشند، ولی این ممکن است در شرایط معینی مصداق نداشته باشد (مثلاً وقتی مایل نیستند از تشخیص یک بیماری در مراحل آخر آن مطلع شوند)، ولی معمولاً مردم احساس می‌کنند که آن ها بر گزیده شده اند تا اطلاعاتی که سلامتی شان را تحت تأثیر قرار می‌دهد در اختیارشان قرار گیرد. اما ممکن است آن ها به دلایل مختلفی از قبیل تشویش و نگرانی، احساس مرعوب شدن توسط یک متخصص بهداشتی یا یک مقام کلینیک، یا ترس از احمق جلوه کردن به علت پرسش یک سؤال احمقانه در مورد سلامتی شان سوال نکنند (اولس. سیمنت، ترجمه شیدفر، ۱۳۷۶ :۳۲).
