گفتار دوم: اقسام ایجاب
ایجاب را از جهات گوناگون میتوان تقسیم بندی کرد. یکی از جهت مخاطب یا مخاطبان ایجاب و دیگری از جهت زمان و مهلت تعیین شده برای قبول.
بند اول: از جهت مخاطب ( ایجاب عام و خاص )
در تعریفی که در ابتدای این بخش از ایجاب ارائه شد به این نکته اشاره شد که گوینده ایجاب ممکن است آن را ناظر به شخص معین یا عموم مردم واقع سازد. لذا نکته جالب توجه این است که به رغم پذیرش ایجاب عام درحقوق داخلی کشورهای دیگر، این مسئله در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا پذیرفته نشده است این کنوانسیون مقررمی دارد که [۱۰۹]:«پیشنهاد جز درموردی که خطاب به یک یا چند فرد معین است، صرفا دعوت برای ایجاب محسوب می‌گردد مگر درصورتی که پیشنهاد کننده خلاف آن را بوضوح اعلام نماید.»
چنان که ملاحظه می شود ماده مذکور «اصل را برخاص بودن ایجاب نهاده و ایجاب عام را جز در صورت تصریح نپذیرفته است.» مفسرین دلیل وضع این قاعده راعدم وجود قصد التزام درچنین مواردی می دانند[۱۱۰] و لذا درصورتی که گوینده ایجاب تصریح به وجود قصد التزام نسبت به عموم کند، استتثنائا ایجاب عام مانعی ندارد.
بند دوم: از جهت مدت اعتبار (ایجاب ساده ومهلت دار)
پیش ازاین گفته شد که ایجاب موجودی است اعتباری که مخلوق اراده گوینده آ ن است، بنابرین می توان این را نیز افزود که مدت حیات واعتبار آ ن هم بستگی به خواست و اراده موجب دارد. اما با توجه به اینکه این اراده تا موقعی که به اطلاع مخاطب نرسد ارزش و تاثیر حقوقی پیدا نمی کند. ایجاب از چهت مهلت تعیین شده برای قبول دارای اقسامی خواهد شد. معقول، مدت اعتبار ایجاب خواهد بود که به تناسب مورد معامله نوع گفتگو و سایر اوضاع و شرایط معامله تفاوت می‌کند.[۱۱۱]
کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا ضمن قبول این مطلب تعیین مهلت معقول را به عهده عرف نهاده است، در کنوانسیون مذبور اینچنین آمده است: «هرگاه اعلام رضا… درصورت عدم تعیین مدت، ظرف یک مدت متعارف به وی (گوینده ایجاب) واصل نگردد، قبول نافذ نخواهد بود.»[۱۱۲]
همچنین ممکن است گوینده از مخاطب بخواهد قبولی خود را فوری اعلام کند این فرض نیز همانند فرض نخستین بوده و فوریت با توجه به اوضاع و شرایط مربوط به قرارداد تفسیر می شود. احتمال دیگر در این زمینه آن است که برای اعتبار ایجاب مدت معینی تعیین شده و برای قبول مهلت خاصی در نظر گرفته شود. با توجه به اینکه ایجاب را موجود اعتباری و مخلوق اراده گوینده آن دانستیم قهرا تعیین مدت برای اعتبار و تاثیر آ ن نیز مانعی نداشته و تابع خواست خالق آن است و لذا برای صحت چنین فرضی مانعی وجود ندارد.[۱۱۳] لذا تعیین مدت برای ایجاب مورد پذیرش است و این نشان دهنده آن است که تازمانی که ایجاب عرفا دارای اعتباراست قبول مؤثر خواهد بود.
تنها پرسش مهمی که درمورد ایجاب مهلت دار مطرح است، امکان رجوع وعدول گوینده ایجاب از آن طی مهلت تعیین شده است، آیا تعیین مدت برای قبول به معنای التزام به عدم رجوع از ایجاب است؟ این پرسشی است که در مباحث بعدی پاسخ داده خواهد شد.
تأکید براین نکته ضرورتی ندارد که تعیین مهلت برای ایجاب در کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا[۱۱۴] و درسایر کشورها نظیر آمریکا[۱۱۵]، انگلیس[۱۱۶] مورد قبول قرارگرفته و به همین دلیل، چنان که خواهیم دید انقضای مهلت درتمام نظامهای حقوقی مورد بحث یکی از عوامل زوال ایجاب به شمار می رود.
گفتار سوم: شرایط تحقق و نفوذ ایجاب
در مورد تحقق و نفوذ ایجاب در بند یک ماده ۳-۱-۲ اصول مؤسسه[۱۱۷] که عینا” از ماده ۱۵ کنوانسیون وین[۱۱۸] برگرفته شده، مقرر شده است که ایجاب هنگامی نافذ می شود که به مخاطب واصل شود و همچنین تعیین زمانی که ایجاب نافذ می شود، مهم است؛ زیرا از این طریق لحظه دقیقی که از آن به بعد، مخاطب ایجاب می‌تواند ایجاب را بپذیرد، مشخص و بدین ترتیب، ایجاب دهنده به طور قطعی در برابر قرارداد پیشنهادی ملتزم می شود.
بنابرین برای این که ایجاب محقق و نافذ باشد باید شرایط زیر وجود داشته باشد:
الف- پیشنهاد دهنده قصد التزام، در فرض قبول مخاطب را داشته باشد؛
ب- پیشنهادمشخص باشد (از لحاظ نوع و مقدار کالا و قیمت آن)؛
ج- مخاطب ایجاب شخص یا اشخاص معین باشد.
د- پیشنهاد به مخاطب واصل گردد.[۱۱۹]
بند اول: قصد التزام بر فرض قبول ایجاب از طرف مخاطب
این مورد در واقع اساس و رکن اصلی ایجاب است همان طور که در بندهای اول ماده ۳-۱-۲ اصول مؤسسه و ماده ۱۵ کنوانسیون وین در خصوص مفهوم ایجاب به آن اشاره شد. بنابرین پیشنهادی که همراه به قصد التزام، ایجاب به شمار نمی آید و دعوت به ایجاب است که مرحله ای پیش از قرارداد محسوب می‌گردد.
برای توضیح بیشتر باید گفت برای تعیین اینکه آیا یک طرف، ایجابی برای انعقاد قرارداد ارائه کرده‌است یا صرفا مذاکراتی را آغاز می‌کند، قصد آن طرف به ملتزم بودن در صورت قبولی است.[۱۲۰] از آنجا که چنین قصدی به ندرت صراحتا اعلام می شود، اغلب باید آن را از اوضاع و احوال هر قضیه برداشت کرد. نحوه ارائه پیشنهاد از سوی طرف مقابل، دلالتی اولیه، هر چند غیر قطعی، بر قصد محتمل را فراهم می آورد. آنچه از اهمیت بیشتری برخوردار است، مفاد پیشنهاد و طرف خطاب های آن است. به بیان کلی، هر چه پیشنهاد مفصل تر و قطعی تر باشد، احتمال تلقی آن به عنوان ایجاب بیشتر است. پیشنهادی که به یک یا چند نفر مشخص خطاب شده، در مقایسه با پیشنهادی که خطاب به عموم مردم است، با احتمال بیشتری به عنوان ایجاب در نظر گرفته می شود.[۱۲۱]
بند دوم: مشخص بودن پیشنهاد
برای اینکه ایجاب معتبر باشد، مطابق بند ۱ ماده ۱۴ کنوانسیون باید مشخص باشد و برای این که ایجاب مشخص باشد، باید عناصر اساسی آن یعنی نوع و مقدار کالا و قیمت آن مشخص و معلوم باشد. البته طرفین می‌توانند عناصر دیگری را نیز، مانند تعیین محل پرداخت، شیوه برداخت نوع وسیله حمل و غیر آن، مشخص نمایند؛ ولی این امر ضرورتی ندارد.
الف: مشخص بودن نوع کالا
