اسپاتز و بومن[۱۶](۱۹۹۵، به نقل از چاکن، ۲۰۰۹) معتقداست که آموزش از راه دور به معنای سازمانی (مرکزی) برای استفاده فناوری در آموزش می‌باشد. بر این اساس این دو آموزش از راه دور را بهعنوان سیستم انتقال آموزشی که یادگیرندگان را بدون توجه به موقعیت مکانی آنها با منابع آموزشی بههم متصل می کند تعریف نموده اند.
هولمبرگ[۱۷] (۱۹۹۰) نیز مطابق با نظر اسپاتز و بومن عبارت ″ آموزش از راه دور ″ را به اشکال گوناگون مطالعه در همه سطوح میداند که تحت نظارت مداوم و بلاواسطه حضور معلم با یادگیرندگان در کلاس درس یا مکانهای مشابه نیستند، اما در عینحال از برنامه ریزی، راهنمایی و تدریس یک سازمان حمایتکننده سود میبرند.
آموزش از راه دور روشی است که یادگیری در آن فردی، مستقل و متکی به یادگیرنده است. گفتمان عناصر آموزشی از طریق رسانه و توسط یک سازمان آموزشی هدایت میگردد و ضمن توجه به تعامل بین یاددهنده و یادگیرندگان بر ارتباط غیر مجاورتی اجزای آموزش خود تأکید دارد (فراهانی،۱۳۸۰).
در این شیوه آموزشی یادگیرندگان در هر زمان و مکانی که قرار گرفتهباشند (در محل کار، مدرسه، مراکز محلی یا خانهشان) می توانند مدیر آموزش تعامل برقرار نمایند (پرسبای[۱۸]، ۲۰۰۴ و اسمالدینو[۱۹]، آلبرت[۲۰] و ژواک[۲۱] ۲۰۰۳).
زمانی و مقدسی(۱۳۷۷) آموزش از راه دور را نوعی روش ارتباطی با بهره گرفتن از رسانه به منظور یادگیری نظمیافته میدانند، که در آن یاددهنده و یادگیرنده در مسافتی دور از هم قرار دارند.
بانک جهانی نیز تعریف مفیدی از آموزش از راه دور ارائه دادهاست که ″ این شیوه، نوعی سیستم ارسال آموزش است که از انواع رسانه ها و بازخورد سیستم استفاده نموده و برای آموزش افرادی که قادر نیستند در مدارس حضور داشته باشند مفید می‌باشد″ (هرفری، ۱۳۷۴).
گاریسون(۱۹۸۷) نیز چنین بیان می کند که اساساً هر توصیفی از آموزش از راه دور با تفکیک فیزیکی معلم و یادگیرنده همراه است و این خصلت جبری آموزش از راه دور است. وی همچنین معتقداست جنبه مهم آموزش از راه دور عبارت است از جریان طبیعی مبتنی بر رسانههای تکنیکی بین یاددهنده و یادگیرنده، که این امر مهم سهولت کاربرد روشهای نوین و فعال تدریس را سبب گشته است.
ابراهیمزاده(۱۳۷۷) معتقداست اگرچه نظام آموزش از راه دور از نظر صوری شباهتهایی با آموزش سنتی دارد اما نباید ما را به اشتباه دچار کند. این نظام آموزشی ارائهدهنده یک روش تدریس جدید نیست، بلکه نظام آموزشی خاصی است که به منظور پاسخ‌گویی به نیازهای گروه های ویژهای پدید آمدهاست. در مقابل واژه آموزش از راه دور ، یادگیری از راه دور مطرح می شود که با سه خصلت زیر تعریف می شود:
-
- یادگیری و آموزش فارغ از زمان و مکان
-
- پیوند (مشارکت، ارتباط، اجتماع) به وسیله رسانههای آموزشی
- هدایت فرایند یادگیری توسط یادگیرنده
به طور کلی می‌توان گفت یادگیری از راه دور فرایندی است که در محیط آموزش از راه دور به طرق مختلفی ( بهواسطه پست الکترونیکی، تلویزیونتعاملی، رادیو، ماهواره یا تکنولوژی اینترنتی مانند پیامهای اینترنتی، اتلقهای گفتگو و کنفرانسکامپیوتری ) در جهت هدایت یادگیرندگان اتفاق می افتد (نیکولتا، ۲۰۰۵).مبنای ارائه برخی از این تعاریف تغییر نسلهای آموزش از راه دور (سیر تکاملیافتگی این نظام) که اساس آن را تغییرات ابزارهای تکنولوژیکی مورد استفاده در هر نسل شامل می شود( هانسون، میوشاک، اسچلوسر، اندرسون، سورنسون، سیمونسون، ۱۹۹۷ . پریویت، ۱۹۹۸، بهنقل از چاکن، ۲۰۰۹).
- جدول(۲-۱-۱) : آموزش از راه دور (سیر تکاملیافتگی نظام آموزش از راه دور از ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۸)
آموزش از راه دور: یک تاریخچه مختصر
۱۹۹۸
۱۹۹۷
۱۹۹۵
۱۹۹۴
۱۹۹۲
۱۹۹۰
اواخر دهه ۱۹۸۰
اوایل دهه ۱۹۹۰
۱۹۷۰
اواخر دهه ۱۹۶۰
اوایل دهه ۱۹۶۰
گسترش دانشگاه های مجازی و جوامع یادگیری
ویدیو وب محور صوت و چند رسانه ای
آموزش مبتنی بر وب: آموزش مبتنی بر اینترنت (همزمان و غیرهمزمان)
کنفرانسهای چند رسانه ای تعاملی شامل ویدیو، صدا و اطلاعات
چند رسانه ای تعاملی کنفرانس ویدیویی
آموزش به کمک کامپیوتر(همزمان)
ویدیو یک طرفه/ آموزش چهره به چهره
مدارس ممتاز و نمونه
رادیو-تلویزیون ماهواره(ویدیو یک طرفه)
خدمات ثابت.تلویزیون آموزشی
برنامه های تلویزیون زنده و نوارهای از پیش ضبط شده
منبع: (پویر۱۹۹۹، به نقل از هالورسون، ۲۰۰۶)
بر اساس تعاریف ذکر شده از آموزش از راه دور، می‌توان اینگونه استنباط نمود که به کارگیری امکاناتی برای انتقال دانش خارج از کلاسهای سنتی درس و سعی در برآوردن نیازهای آموزشی گروه های متفاوت در سنین مختلف بدون اجبار آنها جهت حضور مداوم در کلاس یا مکانی مشابه، متن اصلی تعاریف آموزش از راه دور می‌باشد.
۲-۱-۳: واژه های مرتبط با آموزش از راه دور
در ارتباط با آموزش از راه دور، واژه هایی نام برده می شود که نیاز به حضور معلم ندارد و اغلب با مسامحه برای معرفی این نوع آموزش بهکار گرفته میشوند. از جمله واژه هایی نظیر آموزش الکترونیکی، آموزش مکاتبه ای، آموزش باز، آموزش غیرحضوری، آموزش مجازی، آموزش دوربر، یادگیری توزیعی، مطالعه مستقل، یادگیری بر خط، یادگیری وب محور، یادگیری شبکه محور، یادگیری در فضای اتصال یافته. این واژه ها مترادف واژه آموزش از راه دور نیستند، اما بیارتباط هم نمیباشند. از میان واژه های ذکر شده، آموزش از راه دور رساترین مفهوم برای معرفی آموزش بدون معلم شناخته شده است (فراهانی، ۱۳۸۰) و (کاپلان۲۰۰۴، روزنبلیت ۲۰۰۵، مور۲۰۰۳، سیگه و پن۲۰۰۴، به نقل از چاکن۲۰۰۹).
به طور کلی می‌توان گفت آموزش از راه دور با توجه به ۴ ویژگی زیر از سایر واژگانی که گاهاً مترادف با آن بهکار میروند متمایز میگردد:
-
- فاصله فیزیکی بین معلم و دانش آموز (واضحترین مؤلفه)
-
- وجود سازمانی که تهیه محتوای آموزشی را بر عهده داشتهباشد و یادگیری خودتنظیمی را در یادگیرندگان هدایت نماید.
-
- وجود برنامه یادگیری که اهداف آموزشی در آن مشخص باشد (برنامهای ساختارمند)
- ارزشیابی از یادگیری بدون اینکه یادگیری افراد در مکان خاصی اتفاق افتاده یا قابل مشاهده باشد (هولدن و وست فال، ۲۰۰۸).
۲-۱-۴: تعریف یادگیری الکترونیکی
یادگیری الکترونیکی به عنوان یادگیری تعاملی که محتوای یادگیری برخط در دسترس و بازخورد برخط، به صورت خودکار برای دانشجویان فراهم می کند، تعریف شدهاست. این نوع یادگیری ممکن است ارتباط بر خط با افراد واقعی را دربرنگیرد و یا اینکه ممکن است ارتباط با افراد واقعی در آن طراحی نشدهباشد. اما تأکید یادگیری الکترونیکی در ارتباط بین دانشجویان و اساتید بیشتر از محتوای یادگیری است (پائولس، ۲۰۰۲).
