به طور کلی در هشدارهای مربوط به مضرات محصولات شیمیایی برای کودکان دو مطلب مد نظر است؛ اول اینکه بستهبندی محصولات که دارای شکلهای زیبا و رنگهای جذاب است، برای کودکان فریبنده است و دوم اینکه این محصولات به راحتی در دسترس کودکان بوده و از آن عجیبتر اینکه درب آن ها به راحتی توسط یک کودک باز میشود. به عنوان مثال لولهبازکنهایی که در کشور ما تولید و به بازار عرضه میشوند با طراحی بسیار جالب و با رنگهای بسیار جذاب تزیین شدهاند که همین مسأله آن ها را بسیار به بستهبندی و بطریهای حاوی شربت و آبمیوه شبیه میکند و همچنین درب این محصولات به راحتی و بدون هیچ مانعی توسط یک کودک خردسال باز میشود. همین امر میتواند موجب بروز آسیبهای جبرانناپذیری برای کودکان شود. اما با یک برنامهریزی دقیق و وضع مقررات مناسب میتوان از بسیاری از این حوادث پیشگیری نمود. با این مقدمه، ابتدا به بررسی مقررات و اقدامات حمایتی درحقوق خارجی و سپس در حقوق ایران میپردازیم.
۴-۱-۱- در حقوق خارجی
در فصل قبل، در بررسی حقوق کشورهای خارجی، به بررسی قوانین کشورهای انگلستان، آمریکا و فرانسه به عنوان اصلیترین نمایندگان دو نظام حقوقی حق مؤلف و کپیرایت پرداختیم. در بخش اول این فصل نیز قصد داریم همان رویه را پیگیری کنیم.
۴-۱-۱-۱- در حقوق انگلستان
با ظهور اتحادیه اروپا و تشکیل بازار واحد این قاره، بسیاری از استانداردهای کشور انگلستان با استانداردهای این اتحادیه هماهنگ شده است. این هماهنگی شامل استانداردهای این کشور در زمینه ساخت و توزیع اسباببازی کودکان است که با عنوان BS EN 71 شناخته میشود. داشتن این استاندارد بدین معنا است که محصول هر دو استاندارد بریتانیا و اتحادیه اروپا را دارا است. از سال ۱۹۹۰، دستورالعمل جامعه اروپا برای ایمنی اسباببازیها، الزامات اساسی را که اسباببازیهای تولیدی باید برای فروش و توزیع قانونی رعایت کنند، تدوین کردهاست. تمام اسباببازیهایی که در اروپا و از جمله بریتانیا طراحی و توزیع شده و به فروش میرسند، باید این حداقل الزامات را رعایت کرده باشند.
استاندارد فوقالذکر دارای یازده بخش است که به طور خلاصه عبارتنداز:
بخش اول- خواص مکانیکی و فیزیکی: منظور تمام بخشهای قابل لمس اسباببازی است. این بخش از استاندارد، تلاش میکند اطمینان حاصل نماید که اسباببازی قابلیت زخمی کردن، گیرانداختن اعضای بدن کودک و یا خفه کردن آنان را ندارد.
بخش دوم- قابلیت اشتعال: این بخش اسباببازیهای نرم، لباسهای مخصوص بالماسکه، لباسهای مبدل و کلاهگیسها را پوشش میدهد. هدف این استاندارد، حصول اطمینان از این است که اگر وسیله بازی کودک آتش بگیرد، میتوان آن را سریعاً از محل خارج کرد یا قبل از آنکه آسیبی را موجب شود، از آن رهایی یافت. مواد قابل اشتعال معین که دارای بالاترین خطر هستند از به کاربردن در تمام اسباببازیها منع شدهاند.
بخش سوم- عدم استفاده از مواد سمی: در این بخش محدودیتهایی بر مواد شیمیایی مانند سرب، کادمیم و جیوه اعمال شده است، چرا که این مواد میتوانند در صورت بلعیده یا جویده شدن توسط کودکان، آسیبهای شدیدی را به وجود آورند. به عنوان مثال نباید در رنگ ماشینهای اسباببازی سرب وجود داشته باشد، چرا که ممکن است به وسیله جویدن کودک وارد بدن او شود.
بخش چهارم- دستگاههای تجربی شیمی و فعالیتهای مرتبط: هدف از این بخش محدودسازی خطرات بهکارگیری این دستگاههاست.
بخش پنجم- وسایل (دستگاههای) شیمیایی به غیر از دستگاههای تجربی: که شامل وسایل بازی شیمیایی نیز میباشد. این بخش از استانداردها، الزاماتی را برای مواد بهکاررفته در ابزارها و وسایل معین میکند.
بخش ششم- نمادهای گرافیکی به عنوان برچسبهای هشداردهنده ردههای سنی: این بخش شامل هشدارهای سنی است که باید بر روی محصول نصب شده و رده سنی بازیها را مشخص سازند.
بخش هفتم- رنگها: الزاماتی را برای رنگها و مواد نگهدارنده تعیین کرده و به دنبال محدود کردن خطر بلع رنگ و تماس طولانیمدت آن با پوست کودکان است.
بخش هشتم- جنبش، لغزندگی و اینگونه ویژگیهای اسباببازیها برای استفاده خانواده ها در درون و بیرون خانه: این بخش مربوط به محدودسازی خطرات قسمتهای بیرونزده وسیله، محدود کردن ارتفاع و اطمینان از ثبات وسیله است و مقرر میدارد که هیچ یک از اعضاء یا حتی لباس کودک نباید در داخل وسیله گیر بیفتد و همچنین مقرر میکند که اسباببازی و بستهبندی آن باید با عنوان «برای مصرف خانگی» برچسب زده شده و مشخص شود که برای استفاده در درون خانه است یا بیرون خانه.
بخش نهم- ترکیبات شیمیایی آلی (محدودیتها): این بخش محدودیتهایی را بر بیشاز ششصد ماده که میتوانند در اسباببازیها به کار رفته و باعث ورود آسیب به کودکان از راه جویدن یا مکیدن یا بعلیدن یا تماس با پوست و چشم و یا استنشاق شود، اعمال میکند.
بخش دهم- ترکیبات شیمیایی آلی (آمادهسازی نمونه ها): این بخش مشخص میکند که چگونه نمونه اسباببازیها یا مواد استخراجشده از آن ها میتواند آزمایش اینکه آیا این ترکیب مانند حلّالها یا نگهدارندهها میتواند آسیبزا باشد یا خیر.
بخش یازدهم- ترکیبات شیمیایی آلی (آزمایش): سومین بخش از سری مجموعه ترکیبات شیمیایی آلی، روش آزمایش اسباببازیها و مواد به کاررفته آن ها را برای اعمال محدودیتهای بخش نهم مشخص میکند.[۱۷۰]
همان گونه که ذکر شد، محدودیتهای فوق بر طرحهای وسایل بازی هم اعمال میشود و در صورتی که طرح وسیله توسط قوانین مربوط به مالکیت فکری طرح صنعتی قابل حمایت باشد، میبایست الزامات ذکرشده در آن لحاظ گردد.حمایت از طراحی و اختراعات اسباببازیها به چالشی بزرگ برای صنعتی اسباببازی تبدیل شده است. تولید و عرضه اسباببازیهای تقلبی مسألهای جهانی است و آمار و ارقام ارائه شده توسط اتحادیه اروپا حکایت از نقض حق گسترده در این زمینه دارد. این امر نه تنها در روند رشد و نوآوری در صنعت اسباببازی اختلال ایجاد میکند، بلکه تهدیدی جدی برای سلامت و جان کودکان نیز محسوب میشود.[۱۷۱]