سرمایه ساختاری
نقش اساسی سرمایه ساختاری ایجاد ارتباط و یکپارچگی میان منابع و ارتباطات سازمانی در قالب فرآیندهایی است که، در نتیجه آن رضایت مشتریان به شکلی حداکثری تامین شده، سهام‌داران و ذینفاعان سازمان به بالاترین ارزش انتظاری خود دست یافته و برای سازمان مزیت های رقابتی قابل اتکا ایجاد شود. توسعه سرمایه ساختاری در هر دو جنبه آن یعنی: سازمانی و رابطهای، را به طور کلی می توان از نقطه نظر توجه به سرمایه فکری در گرو ابعاد زیر دانست:
– ساختارهای سازمانی و گزارش دهی.
– سامانه های عملیاتی، فرآیندها، طراحی رویه ها و وظایف.
– زیر ساخت های ارتباطاتی و اطلاعاتی.
– اکتساب منابع، سامانه های توسعه و تخصیص.
– فرآیندهای اجرایی و تصمیم گیری و جریانات اطلاعات.
– سامانه های انگیزشی، کنترلی و سنجش عملکرد.
– فرهنگ سازمانی، ارزش ها و رهبری.
– شبکه های ارتباطاتی با مشتریان و ذینفعان سازمانی
– توافقات و مشارکت های استراتژیک.
– مالکیت فکری، و برند و مشخصه های متمایز کننده سازمان.
(دس و جوزف [۶۴]، ۱۹۹۹)
بایستی در نظر داشت، زمانی تعامل این ابعاد اثر گذار خواهد بود که برای توسعه و به کار گیری مهارت ها و دانش کارکنان و مدیران، در سازمان سامانه انگیزش مناسب و درخوری ایجاد شده باشد. فرهنگ سازمانی نیز، تاثیر به سزایی بر دو حوزه به کار گماری (جذب و حفظ ) و ایجاد الزامات، در سازمان دارا است. در واقع وجود فرهنگی پشتیبان، اهدافی مشترک و قوی، ارزشهای متقاعد کننده و منطقی، همواره به عنوان عاملهایی پنهان اما با دامنه تاثیرگذار زیاد، سهمی عمده در دستیابی به موفقیتهای قابل توجه و مشترک در سازمان‌ها، دارا است (کولین و جری پوراس[۶۵]، ۱۹۹۴)
حسابداری دارایی های نامشهود و سرمایه فکری
بخش مهمی از دارایی که از ارزشهای نامشهود و مرتبط با: برندها، کپی رایت و … تشکیل شده است. از این رو صاحب نظران بر این باورند که گزارشهای مالی سنتی، امروزه دیگر مانند گذشته، نمی توانند اطلاعات مورد نظر شرکتها یا سرمایه گذاران را تامین کنند. برای نمونه در سال ۱۹۹۶ میلادی، میان گزارشهای مالی شرکت مایکروسافت، و ارزش بازار آن شرکت، تفاوت فاحشی ملاحظه شد. این تفاوت در واقع میان ارزش بازار و مجموعه دارایی های مشهود این شرکت بروز نموده بود، این ارزش ناپیدا نمایانگر میزان داشتههای مرتبط با سرمایه فکری مایکروسافت بود، که در هیچ گزارش مالی بدآنها اشاره نشده بود (بچلور ، ۱۹۹۹).
بنابرین دیگر به تنهایی نمی توان به سنجه های سنتی مالی، به عنوان مبنای مطلق و صحیح برای تصمیم گیری اکتفا کنند. به اعتقاد کریس اسوینسون، جهانی شدن، فنآوری اطلاعات و توسعه و بهبود سطوح حکمرانی در کنار اهمیت رو به رشد سرمایه فکری منجر به بروز پرسشی بنیادی پیرامون چگونگی گزارش عملکرد سازمان‌ها شده است.
طبقه بندی و مدلهای سرمایه فکری
امروزه سرمایه فکری چه به لحاظ ماهیت ذاتی و چه به واسطه رشد اهمیت آن در نوآوری و رشد بهره وری، به عنوان مزیتی رقابتی و نمایانگر بخشی از عملکرد اقتصادی برای سازمان‌ها و شاخصی از رشد و توسعه یافتگی کشورها در نظر گرفته می شود. یکی از مهمترین گامها در مدیریت سرمایه فکری، گردآوری داده های عملکردی مرتبط با سرمایهفکری، با هدف سنجش آن است. اما همان طور که پیشتر نیز گفته شد، رویه ها و مدلهای سنتی حسابداری در شناسایی این موارد در قالب دارایی ها، با ضعیف هایی روبرو هستند.
با توجه به رشد اهمیت سرمایه فکری در توسعه یافتگی کشورها، در سال های اخیر مدلها و شاخص هایی به منظور سنجش سرمایه فکری و دانشی در سطح کلان کشورها، توسط سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی معرفی شده است. این مدلها بر پایه رویکردی کلان به سنجش سطح سرمایه فکری و دانشی بر اساس رشد و توسعه شاخص های مالی این سرمایه، می پردازند(خاکاوند و همکاران، ۱۳۸۸).
در قسمت بعدی این فصل، ضمن بررسی جنبه های مختلف سنجش سرمایه فکری، ابتدا مدلهای توصیفی سنجش سرمایه فکری در قالب پنج طبقه بندی مدلهای مبتنی بر سرمایه بازار، مدلهای مستقیم سرمایه فکری، مدلهای بازدهدارایی ها، مدلهای کارت امتیازی و مدلهای تجسمی، معرفی شده طریقه پیاده سازی، شاخص ها و سنجه های آنها و همچنین نقاط قوت و ضعف هر یک، بررسی خواهد شد. در بخش بعد، تمامی مدلهای تجویزی سنجش سرمایه فکری معرفی شده، طریقه پیاده‌سازی، شاخص ها و سنجه های آنها و همچنین نقاط قوت و ضعف هر یک، مرور خواهد شد.
سنجش سرمایه فکری
به باور بسیاری از نظریه پردازان حوزه سنجش سرمایه فکری، هنگامی که یک سازمان نتواند موضوعی را مورد سنجش قرار دهد، لاجرم از مدیریت آن نیز عاجز خواهد بود. بر این اساس می‌توان گفت، به طور کلی دو دلیل عمده برای سنجش سرمایه فکری در سازمان وجود دارد. اول از دریچه گزارش دهی مالی تا ملزومات قانونی و تنظیمی مورد نیاز سازمان تامین شود. دوم، از دریچه اطمینان از مدیریت سرمایه فکری که به بهترین نحو در سازمان پیاده سازی می شود.
قانون و تنظیم کنندگی
سرمایه فکری
گزارش دهی مالی
سنجش
اثربخشی سازمانی
مدیریت
شکل ۲‑۱- روند سنجشی سرمایه فکری
