رویکرد فراشناختی

رویکرد فراشناختی تعلل ورزی را به عنوان یک راهبرد، برای تنظیم شناخت­ها و عواطف منفی در نظر ‌می‌گیرد. بومیستر، هیدرتون و تایس (۱۹۹۴، به نقل از حسینی و خیر، ۱۳۸۸). تعلل ورزی را یک راهبرد می­دانند که افراد برای تنظیم هیجان­های منفی به کار می­برند.

نظریه­ های رفتار طرح­ریزی شده

‌بر اساس نظریه رفتار طرح ریزی شده (آجزن^[۵۳] به نقل از سیرویس^[۵۴]، ۲۰۰۴) قصد و تصمیم برای رفتار یکی از شاخص­ های بسیار کوچک نزدیک به انجام رفتارها هستند و تاثیر نگرش­ها و افکار و عقاید را بر رفتار میانجی­گری ‌می‌کنند، افرادی که دچار تعلل ورزی هستند به افرادی که این مشکل را ندارند از لحاظ تصمیمات گرفته شده برای اجرا با یکدیگر تفاوتی ندارند، بلکه این تفاوت در فاصله میان تصمیم و اجرا مشخص می­گردد (حسینی و خیر، ۱۳۸۸).

نظریه رفتاری

نظریه­ های رفتاری تعلل ورزی را برحسب نظریه تقویت تبیین ‌می‌کنند، یعنی به تعویق انداختن کار برای فرد، اثر تقویتی بیشتری از انجام آن دارد. (بریودی^[۵۵]، ۱۹۸۰؛ به نقل از حسینی وخیر، ۱۳۸۸).

رویکرد روان تحلیل­گری

رویکرد روان تحلیل­گری تعلل ورزی را به عنوان یک رفتار مسئله­دار که نشان دهنده هیجان­های روانی زیر بنایی است و بیشتر در برگیرنده احساس­هایی نسبت به خانواده فرد می­باشند، شناسایی می­ کند. رویکردهای شناختی نیز بر نقش باورهای غیر منطقی و چشم­داشت­های غیر واقع بینانه در تعلل ورزی تأکید ‌می‌کنند. (شوارتز^[۵۶]، ۲۰۰۷).

نظریه انگیزشی

بسیاری از نظریه­پردازان تعلل ورزی را بیشتر یک مشکل انگیزشی می­دانند. برای نمونه دوایت و اسچوونبرگ ^[۵۷](۲۰۰۲) ماهیت پویایی تعلل ورزی را به تنزیل موقتی نسبت داده ­اند. آن ها معتقدند که تعلل ورزی تمایل به بی­ارزشی و یا کم اهمیت جلوه دادن پاداش­های تاخیری است. مطابق این نظریه افراد تمایل به انجام تکالیفی دارند که پاداش­شان بیشتر و فوری باشد. در مقابل آن، کارهایی که در حال حاضر ناخوشایند و در بلندمدت پاداش­دهنده هستند را به تأخیر می­اندازند. فراری (۲۰۰۱) تعلل ورزی را «شکست خود تنظیمی عملکرد» می­داند که در آن، افراد تعلل ورز در تنظیم کارکردشان در موقعیت­های استرس ­زا و با بار شناختی بالا، شکست می­خورند (به نقل از جوکار و دلاورپور، ۱۳۸۶).

۲-۱-۱-۱۲ شیوع تعلل ورزی

تعلل ورزی در جمعیت کلی شایع شناخته شده و به طور مزمن حدود ۱۵% – ۲۰% بزرگسالان را تحت تاثیر قرار می­دهد. هامر و فراری (۲۰۰۲) تعلل ورزی حاد را میان بزرگسالان، بالای ۲۰% در امور روزمره تشخیص داده ­اند در حالی که میزان تعلل ورزی تحصیلی مشکل آفرین میان دانشجویان را حداقل ۷۰% تا ۹۰% و تعلل ورزی حاد را ۲۰% تا ۳۰% میان دانشجویان تخمین زده­اند (فریر، جانسون و مک کاون، ۱۹۹۶ مک کاون و جانسون، ۱۹۹۱، روث بلوم، ۱۹۸۴، به نقل از مصطفوی، ۱۳۸۹).

پژوهش­ها ‌در مورد علت و همبسته­های تعلل ورزی نتایج مختلفی را ارائه داده ­اند و به متغیرهای مختلفی اشاره داشته اند از جمله ناتواتی در خود تنظیمی، اعتماد به نفس پایین، مکان کنترل بیرونی، خودکارآمدی پایین در خود تنظیمی، خلق و صفات شخصیتی نوروتیسم بودن و مسئولیت­ پذیری کم، جهت­گیری­های هدف پیشرفت و کاربرد ضعف مهارت­ های یادگیری، مطالعات چندی تعلل ورزی را به مدیریت زمان، تقویت خود، هدفمندی و به ارزیابی­های خیلی کم از کنترل و تنظیم خود مرتبط دانسته ­اند (لی، ۱۹۹۲، لی و سچونبوری، ۱۹۹۳؛ تیک و بومیستر، ۱۹۹۷، به نقل از مصطفوی، ۱۳۸۹).

۲-۱-۲ تعریف ارزش تکلیف

یکی از مؤلفه‌ ­های مهم در نظریه انتظار – ارزش مؤلفه‌ ارزش تکلیف است. در این مدل، ارزش تکلیف به عنوان انگیزه برای تعامل در فعالیت­های مختلف (پاتریشیا^[۵۸]، ۲۰۰۰، به نقل از گرجیان، بی­تا) و دلایل گوناگون دانش ­آموزان برای انجام یا عدم انجام تکلیف، تعریف شده می­ شود (ویگفیلد^[۵۹] و اکلز، ۲۰۰۲؛ اکلف^[۶۰]، ۲۰۰۳، به نقل از گرجیان، بی­تا) و با مشوق بودن تکلیف برای افراد سر و کار دارد (ستسو و اسمیت^[۶۱]، ۲۰۰۵، به نقل از حسینی، طالع­پسند و بیگدلی، ۱۳۹۰). ارزش تکلیف را ‌می‌توان به عنوان سائقی برای تعامل در فعالیت­های تحصیلی تعریف کرد (درتاج، ۱۳۹۲).

۲-۱-۲-۱ چگونگی شکل­ گیری مدل­های انتظار- ارزش

مدل­های انتظار- ارزش برخاسته از یک دیدگاه شناختی عمومی در زمینه­ انگیزش، و نیز منعکس کننده­ بعد شناختی فرد به عنوان یک تصمیم­گیرنده­ی فعال و منطقی هستند، که در مقابل مدل­های قدیمی­تر رفتاری انگیزش مطرح ‌شده‌اند.

۲-۱-۲-۱-۱ شکل­ گیری سازه­ی انتظار

تولمن^[۶۲] (۱۹۳۲) مطرح که پاداش صرفاْ تداعی بین محرک و رفتار را نقش نمی­زند، بلکه حتی حیوانات نیز انتظاراتی را درباره این که اگر رفتار خاصی را انجام دهند چه اتفاقی برای آن ها اتفاق خواهد افتاد، یاد می­ گیرند. سپس وقتی که آن ها رفتار مذبور را انجام می­ دهندٰ در انتظار پاداش یا تنبیه می­نشینند. تولمن این مفهوم شناختی انتظار را جایگزین مفهوم مکانیکی عادت در مدل­های سائق کرد. در زمینه­ موفقیت باید گفت، دانش­آموزانی که انتظار دارند در کاری خوب عمل کنند یا موفق شوند، احتمالأ دوباره در آینده به آن کار دست خواهند زد.

۲-۱-۲-۱-۲ شکل­ گیری سازه­ی ارزش

لوین^[۶۳] (۱۹۳۵) در نظریه خود از واژه­ جاذبه^[۶۴] استفاده ‌کرده‌است، تا خاطر نشان کند که افراد، برای هر یک از اشیای موجود در محیط، جاذبه کسب ‌می‌کنند. به عنوان مثال، هر گاه فرد گرسنه باشد، اشیای مربوط به غذا نسبت به سایر اشیای محیط (کتاب، کار، تلویزیون ، سایر افراد) دارای جاذبه­ی مثبتی می­شوند، چرا که غذاست که نیاز فعلی فرد را برآورده می­ کند. ‌بنابرین‏ فرد به اشیای مربوط به غذا نزدیک می­ شود. علاوه بر این، هرچه نیاز به مدت طولانی­تری ارضانشده باقی بماند ممکن است جذابیت اشیای مربوطه بیشتر شود. علاوه بر این، برخی از اشیا ممکن است به دلیل خصوصیت ذاتی شان، دارای جاذبه بیشتری باشند (مثلاُ مرغ و کتلت در برابر نان وآب)، به طوری که افراد ‌به این اشیا بیشتر نزدیک می­شوند تا اشیایی که جذابیت کمتری دارند (واینر^[۶۵]، ۱۹۹۲). در زمینه­ موفقیت باید گفت، دانش آموزانی که کنجکاو و فعال هستند (نیاز به یادگیری دارند)، برخی از اشیا و امور را جذاب­تر یا دارای جاذبه­ی مثبت تری می­یابند، مثل فعالیت­های کامپیوتری یا سایر کارهایی را که ذاتا جالب نظر هستند ( پینتریچ و شانک، ۲۰۰۲).

۲-۱-۲-۱-۳ شکل­ گیری سازه­ی سطح انتظار^[۶۶]

در جریان حرکت از مدل­های رفتاری مکانیکی که روی پاداش و عادت تآکید می­کردند به سوی مدل­های «اندام واره­تر»^[۶۷] شناختی که متوجه انتظار و ارزش بودند، نیاز به تعریف مفهوم یک راه­انداز یا انرژی دهنده رفتار مثل غریزه، سائق، نیاز و عادت کاهش یافت و نیاز چندانی به تعریف این موارد احساس نمی­ شود بلکه مسئله­ جهت­گیری از اهمیت برخوردار است. لوین با در نظر گرفتن مؤلفه‌ ­های انتظار و ارزش، سازه­ی سطح انتظار را برای فرایند شناختی تصمیم ­گیری پیشنهاد کرد. سطح انتظار عبارت است از هدف یا معیاری که فرد بر اساس تجارب گذشته و آشنایی­ای که با یک تکلیف دارد برای خود در نظر ‌می‌گیرد (پینتریچ و شانک، ۲۰۰۲).

۲-۱-۲-۲ نظریه انتظار- ارزش اتکینسون^[۶۸]