- در صکوک امکان افزایش ارزش دارایی فیزیکی و در نتیجه افزایش ارزش خود ورقه صکوک وجود دارد در حالی که اصل بدهی در اوراق قرضه قابلیت افزایش ندارد. همچنین در صکوک امکان کاهش ارزش دارایی فیزیکی و در نتیجه کاهش ارزش ورقه صکوک وجود دارد، ولی همان گونه که گفته شد این خطر با دادن یک اختیار فروش به خریدار اوراق از بین می رود. یعنی در هنگام سررسید اوراق، اگر قیمت دارایی کاهش یافته بود، شرکت بانی موظف است که اوراق را به قیمت اسمی اولیه (یا هر قیمتی که در اختیار فروش توافق شده است) بازخرید کند.
همچنین صکوک اجاره و اوراق قرضه ویژگی های مشترکی دارند که مهمترین آن ها عبارتند از:
-
- اوراق صکوک اجاره همانند اوراق قرضه، قابلیت معامله و نقد شوندگی در بازار ثانویه و قابلیت بازخرید دارند.
- این اوراق همانند اوراق قرضه به وسیله مؤسسات رتبه بندی، درجه بندی اعتباری می‌شوند.
تامین مالی توسط صکوک اجاره، ویژگی های دیگری نیز دارد: صکوک نقدینگی شرکت بانی را افزایش میدهد، چون دارایی های با نقدینگی پایین را به سرعت و با هزینه کم به نقدینگی تبدیل می‌کند، که این یک مزیت محسوب می شود. همچنین با این که قسمتی از دارایی ها از شرکت جدا می شود، ولی باز امکان استفاده از آن وجود دارد و در آخر این که صکوک با فرایند تبدیل دارایی به اوراق بهادار به توسعه بازار سرمایه کمک شایانی می کند.
همه تعاریف و ویژگی های گفته شده در بالا بیانگر این است که اوراق صکوک و به ویژه صکوک اجاره می‌تواند ابزار مناسبی برای فرایند تامین مالی و تبدیل به اوراق بهادار کردن دارایی ها، در همه کشورها به ویژه کشورهای اسلامی باشد. برخی کشورهای اسلامی مانند بحرین، مالزی، قطر، امارات و عربستان و برخی کشورهای غیر اسلامی مانند آلمان و انگلستان چندین سال است که از صکوک در بازار مالی خود بهره می گیرند. مطالعه و بررسی عملکرد این کشورها که پیش از ما از این ابزار مالی استفاده کرده‌اند، می‌تواند اطلاعات مفیدی در اختیار قرار دهد.
۳-۵- دستورالعمل های اجرایی انتشار صکوک اجاره (بانک مرکزی)
۳-۵-۱- تعاریف
صکوک اجاره: اوراق بهادار با نام یا بی نام قابل نقل و انتقالی که دارنده آن مالک مشاع دارایی پایه قرارداد اجاره می‌باشد.
بانی: شرکت های دولتی، مؤسسات اعتباری و شهرداری ها که برای تامین مالی آن ها با مجوز بانک مرکزی اوراق صکوک اجاره منتشر می شود.
دارایی: هر نوع مال منقول یا غیر منقول با مشخصات تعیین شده.
سرمایه گذاران (دارندگان صکوک اجاره): اشخاص حقیقی یا حقوقی که جهت انتفاع اقدام به خرید صکوک اجاره می‌کنند.
عامل: مؤسسه اعتباری است که به پیشنهاد بانی و با تأیید بانک مرکزی اتنخاب می‌گردد.
ناشر: شخص حقوقی که به منظور انتشار صکوک اجاره ای منحصراًً تا سررسید اوراق صکوک توسط عامل تأسيس می شود.
فروشنده: شخص حقوقی یا حقیقی که اقدام به فروش دارایی به ناشر می کند.
ضامن: شخص حقوقی صاحب صلاحیت و فعال در بازارهای مالی است که با تأیید بانک مرکزی انتخاب شده و پرداخت مبلغ اجاره بها و حسب مورد بهای خرید دارایی توسط بانی به ناشر را تضمین می کند.
قرارداد فروش: قراردادی که بین فروشنده و ناشر امضا می شود و حاکی از انتقال قطعی مالکیت دارایی است.
امین: شخص حقوقی است که به منظور حفظ منافع سرمایه گذاران مسئولیت نظارت بر کل فرایند عملیات صکوک اجاره را بر عهدهدارد توسط بانک مرکزی تعیین می شود.
متعهد خرید: متعهد به خرید دارایی پایه صکوک اجاره تا زمان سر رسید صکوک از ناشر.
-
- انتشار صکوک اجاره صرفاً توسط ناشر به شکل عرضه عمومی در بازارهای مالی با مجوز بانک مرکزی مجاز می‌باشد.
-
- فروشنده می‌تواند بانی یا هر شخص حقیقی و حقوقی دیگری باشد.
-
- عامل به موجب قرارداد عاملیت خود با بانی موظف به تأسيس ناشر، عرضه اولیه صکوک اجاره و پرداخت اجاره بها در مواعد معین و بازپرداخت مبلغ اصل صکوک به سرمایه گذاران در سررسید نهایی صکوک می‌باشد.
-
- ضامن: وظیفه تضمین پرداخت مبلغ اجاره بها از بانی به ناشر و از ناشر به دارندگان صکوک را عهدهدار می‌باشد. ضامن توسط بانی معرفی و به تأیید بانک مرکزی می‌رسد و ضامن باید مستقل از بانی باشد (عامل می‌تواند ضامن نیز باشد).
-
- ناشر توسط عامل معرفی می شود.
-
- ناشر وجوه ناشی از انتشار و عرضه صکوک اجاره را صرفاً در جایی که قبلاً به بانک مرکزی معرفی کرده‌است، واریز می کند. با خاتمه عرضه، صکوک اجاره و ارائه گزارش آن شامل: مبلغ عرضه، میزان فروش و ترکیب خریداران، با مجوز بانک مرکزی ناشر می‌تواند وجوه فوق را به حساب معرفی شده بانی منتقل نماید.
-
- دارایی مال غیر منقول و منقول قابل بقا می‌باشد که به تشخیص کارشناس رسمی دادگستری ارزیابی شده و بلامعارض می‌باشد و از زمان خرید تا سررسید صکوک دارایی پوشش بیمه ای باشد.
- انواع صکوک
-
- صکوک اجاره
- صکوک اجاره بشرط تملیک
۳-۵-۲- صکوک استصناع (صناعت)
استصناع: قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین (سازنده) در مقابل مبلغی معین، متعهد به تولید، تبدیل، تحویل کالا یا اجرای طرح با مشخصات مورد تقاضا و تحویل آن در دوره زمانی معین به طرف دیگر (سفارش دهنده) می‌گردد.
-
- صکوک استصناع: اوراق بهادار با نام یا بی نام قابل نقل و انتقالی است که دارنده آن مالک مشاع دارایی پایه قرارداد استصناع می‌باشد.
-
- بانی: شرکت های دولتی، مؤسسات اعتباری و شهرداری ها می‌باشند که صکوک استصناع جهت تامین مالی آن ها منتشر می‌گردد.
-
- سرمایه گذار (سفارش دهنده) خریدار صکوک استصناع است که با ناشر صلح می‌کند تا وی با سازنده، قرارداد استصناع متعقد نماید.
-
- دارایی: هر نوع مال منقول یا غیر منقول است که با مشخصات تعیین شده در قرارداد استصناع ساخته خواهد شد.
- سازنده: شخصی حقوقی است که بر اساس قرارداد استصناع اقدام به ساخت دارایی موضوع قرارداد استصناع می کند.
۳-۵-۳- عقد مرابحه
مرابحه: قراردادی است که به موجب آن عرضه کننده، بهای تمام شده اموال و خدمات را به اطلاع متقاضی میرساند و سپس با افزودن مبلغ یا درصدی اضافی به عنوان سود، آن را به صورت نقدی، نسیه دفعی یا اقساطی، با اقساط مساوی و یا غیر مساوی در سررسید یا سررسیدهای معین به متقاضی واگذار می‌کند.
- بانک ها می‌توانند به منظور رفع نیازهای واحدهای تولیدی، خدماتی و بازرگانی برای تهیه مواد اولیه، لوازم یدکی، ابزار کار، ماشین آلات، زمین و سایر کالاها و خدمات مورد احتیاج این واحدها و نیازهای خانوار برای تهیه مسکن، کالاهای با دوام و مصرفی و خدمات، به سفارش و درخواست متقاضی، مبادرت به تهیه و تملک این اموال و خدمات نموده و سپس آن را در قالب عقد مرابحه به متقاضی واگذار نمایند.
۳-۵-۴- عقد خرید دین
خرید دین قراردادی است که به موجب آن شخص ثالثی دین مدت دار بدهکار را به کمتر از مبلغ رسمی به صورت نقدی از دین خریداری می‌کند.
-
- بانک ها می‌توانند به منظور ایجاد تسهیلات لازم جهت تمامی بخش های اقتصادی، دیون موضوع اسناد و اوراق تجاری مدت دار متقاضیان را خریداری نمایند.
